του Στέφανου Μίλεση
Η περίοδος του πολέμου και της κατοχής υπήρξε περίοδος δοκιμασίας για όλους τους Έλληνες, αλλά ακόμη περισσότερο για τον περήφανο κρητικό λαό που πολέμησε γενναία σε όλα τα πολεμικά μέτωπα αλλά και αργότερα επάνδρωσε όλες τις αντιστασιακές ομάδες κατά την περίοδο της μαύρης κατοχής που ακολούθησε. Είναι γνωστές οι πράξεις ηρωισμού των Κρητών τόσο στα πολεμικά μέτωπα όσο και στον αγώνα που επιδόθηκαν για να υπερασπιστούν το νησί από την επιδρομή των Γερμανών. Όμως αυτό που δεν είναι ευρέως γνωστό είναι ο αγώνας στον οποίο επιδόθηκε την περίοδο κατοχής το ιστορικό σωματείο της Αδελφότητας των Κρητών Η ΟΜΟΝΟΙΑ, που δεν θα μπορούσε να μείνει αμέτοχο από τον αγώνα αυτό.
Δυστυχώς μετά το αποτυχημένο κίνημα του 1935 Η ΟΜΟΝΟΙΑ είχε βρεθεί υπό διωγμό από το Λαϊκό Κόμμα με το σκεπτικό πως αφού η Κρήτη είχε βρεθεί σύσσωμη στο πλευρό του Ε. Βενιζέλου, δεν θα μπορούσαν και τα μέλη του κρητικού αυτού σωματείου να μην είχαν εμπλακεί με το κίνημα του ’35. Ο αντικρητισμός στον Πειραιά εντάθηκε ακόμα περισσότερο με την εγκαθίδρυση του καθεστώτος της 4ης Αυγούστου, που οδήγησε ουσιαστικά στην παύση λειτουργίας της Αδελφότητας και στην απαγόρευση επαναλειτουργίας της. Διοικήσεις την περίοδο της αδράνειας φυσικά υπήρχαν αλλά η Αδελφότητα ήδη πριν από την έναρξη του πολέμου είχε περιορίσει τη λειτουργία της.
Η αναχώρηση από τον Πειραιά
Κατά την κάθοδο των γερμανικών στρατευμάτων στην Ελλάδα εκείνον τον Απρίλιο του 1941 οι άνδρες Κρητικοί του Πειραιά ταξίδευαν με κάθε διαθέσιμο πλωτό μέσο προς την Κρήτη προκειμένου να δώσουν τη μεγάλη ύστατη μάχη που όλοι γνώριζαν πως θα δινόταν στο νησί. Έτσι η γερμανική κατοχή βρήκε τους περισσότερους άνδρες της κρητικής παροικίας του Πειραιά να απουσιάζουν, εγκλωβισμένοι είτε στα διάφορα μέτωπα (Αλβανία, Μακεδονία), είτε στην Κρήτη. Οι οικογένειες των Εφέδρων Κρητικών, πολύτεκνες την εποχή εκείνη, στερούμενες του στρατευμένου άνδρα, είχαν μείνει χωρίς οικονομικούς πόρους καταδικασμένες στην πείνα. Στην Κρήτη βρίσκονταν Κρητικοί της Πειραϊκής παροικίας ενώ στον Πειραιά περιφέρονταν μετά την κατάρρευση του Μετώπου Κρήτες γυμνοί και ξυπόλητοι χωρίς να μπορούν να επιστρέψουν στο νησί του. Η κατάσταση ήταν χαοτική…
Δεν έφτανε αυτό μα ακολούθησε ο τρομερός λιμός του χειμώνα 1941 – 42. Τότε κάποια μέλη της ΟΜΟΝΟΙΑΣ συνήλθαν κρυφά στο σπίτι του ιατρού Σηφαλάκη, προκειμένου να βρουν τρόπο να συνδράμουν τους Κρητικούς στρατιώτες του μετώπου που κοιμόντουσαν στον δρόμο, καθώς δεν μπορούσαν να επιστρέψουν στην Κρήτη. Σοβαρό ζήτημα ήταν επίσης και η επιβίωση των παιδιών, που ζούσαν στις ενορίες της Ευαγγελίστριας και του Προφήτη Ηλία, όπου βρισκόταν απλωμένη η κρητική συνοικία. Καθώς η ΟΜΟΝΟΙΑ ήταν ουσιαστικά δεσμευμένη, και η λειτουργία της βρισκόταν υπό παρακολούθηση από το γερμανοκρατούμενο τμήμα της Ειδικής Ασφάλειας που έδρευε στη Γρηγορίου Λαμπράκη, αποφασίστηκε η σύσταση μιας επιτροπής στην οποία δόθηκε η επωνυμία “Επιτροπή Περιθάλψεως του Πτωχού κρητικού παιδιού”.
Η πρωτοβουλία των συζύγων των μελών
Στις 19 Ιανουαρίου 1942 κλήθηκαν αρχικά 28 κρητικές κυρίες που αργότερα έγιναν 40, σύζυγοι ισάριθμων μελών της ΟΜΟΝΟΙΑΣ, να συνδράμουν το έργο της επιτροπής, που είχε αποφασίσει να δημιουργήσει καθημερινό συσσίτιο επιβίωσης των παιδιών. Την εποχή εκείνη το κτήριο της Αδελφότητας Κρητών ήταν ακόμα ανολοκλήρωτο και παρατημένο εξαιτίας του αντικρητικού μένους που όπως είπαμε είχε ξεσπάσει από το 1935. Είχε μετατραπεί σε γιαπί και χρησιμοποιείτο δυστυχώς από κάθε περαστικό ως κοινό αποχωρητήριο.
Έπρεπε να επισκευαστεί έστω και προχείρως με τους Πέτρο Χαιρετάκη και Νίκο Μαράκη να δωρίζουν πρώτοι ποσά για το σκοπό αυτό και πολλούς άλλους να ακολουθούν διενεργώντας έρανο αποπεράτωσης. Κάτω από δύσκολες συνθήκες παγωνιάς και έλλειψης τροφίμων η Επιτροπή κατάφερε να λειτουργήσει στην έδρα της ΟΜΟΝΟΙΑΣ, διανέμοντας αρχικά συσσίτιο για 500 περίπου παιδιά την ημέρα.
Η ίδρυση θυγατρικού Σωματείου
Τα παιδιά της κρητικής παροικίας βρίσκονταν σε απειλητική κατάσταση με το 70 τοις εκατό αυτών να είναι καχεκτικά και ασθενικά! Η διοικούσα της Επιτροπής περιθάλψεως αποτελείτο από τους Γεώργιο Τζατζάνη στη θέση του Προέδρου, την Πιπίνα Αρχοντάκη (αντιπρόεδρο), Αικατερίνη Ορφανού (ταμία), Ελευθέριο Κουμή και Αικατερίνη Μαραγκάκη (γραμματείς). Η πρώτη επίσημη συνεδρίαση της Επιτροπής πραγματοποιήθηκε στις 20 Ιανουαρίου 1942, στο γραφείο του ιατρού Σηφαλάκη και η ημέρα αυτή έμεινε ιστορική στη ζωή της κρητικής παροικίας.
Η Επιτροπή για να καταφέρει να διεκπεραιώσει το έργο που ανέλαβε, ήρθε σε επαφή με τον Αρχιεπίσκοπο Αθηνών Δαμασκηνό και τον Ερυθρό Σταυρό. Καθώς όμως δεν είχε νομικό χαρακτήρα, αφού λειτουργούσε άτυπα, οι Γερμανοί δεν την αναγνώριζαν και έτσι αδυνατούσε να λάβει επίσημα βοήθεια. Καθώς τα μέλη της Αδελφότητας αδυνατούσαν να χρησιμοποιήσουν ως φορέα την ΟΜΟΝΟΙΑ που βρισκόταν υπό παρακολούθηση, προχώρησαν στην ίδρυση θυγατρικού Φιλανθρωπικού Σωματείου με την επωνυμία ΚΡΗΤΙΚΗ ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗ ΠΕΙΡΑΙΩΣ. Αυτό φυσικά αποτελούσε θυγατρικό τμήμα της ΟΜΟΝΟΙΑΣ με την κάλυψη άλλης επωνυμίας. Πίσω από την επωνυμία της “Κρητικής Αλληλεγγύης” πλέον η ΟΜΟΝΟΙΑ μπορούσε να λαμβάνει τρόφιμα από τον Ερυθρό Σταυρό κρατώντας στη ζωή όλα τα παιδιά δύο ενοριών από 3 έως 14 ετών.
Μάλιστα δια του τύπου φαινόταν πως υπήρχε ρήξη μεταξύ του Διοικητικού Συμβουλίου της ΟΜΟΝΟΙΑΣ και της ΚΡΗΤΙΚΗΣ ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΣΗ που ήταν φυσικά φαινομενική, με αποστολή να ρίξει στάχτη στα μάτια των Γερμανών και όσων ακόμα δεν επιθυμούσαν την επαναλειτουργία της ΟΜΟΝΟΙΑΣ. Ο λόγος της φαινομενικής διαμάχης δια του τύπου, ήταν φυσικά ο φόβος που υπήρχε μήπως οι Γερμανοί διαπίστωναν επαναλειτουργία της ΟΜΟΝΟΙΑΣ και σταματούσαν τα συσσίτια. Για αυτό και τα μέλη της Κρητικής Αλληλεγγύης συνεδρίαζαν πάντα εκτός του κτηρίου της ΟΜΟΝΟΙΑΣ.
Η εικονική αντιπαράθεση των δύο διοικήσεων
Όμως ενώ δια του τύπου εμφανιζόταν αντιπαράθεση μεταξύ των δύο διοικήσεων την ίδια περίοδο το κτήριο της ΟΜΟΝΟΙΑΣ επισκευαζόταν με ανάθεση έργου από κοινού (Ομόνοιας και Κρητικής Αλληλεγγύης) στον εργολάβο Τζανεβράκη για την κατασκευή εστιών, υδραυλικών και διαμόρφωσης αιθουσών. Τα υλικά για την παρασκευή των συσσιτίων φυλάσσονταν στο υπόγειο του κτηρίου της ΟΜΟΝΟΙΑΣ. Στη συνέχεια μαγειρεύονταν και παρασκευάζονταν τα συσσίτια εντός του κτηρίου και στο τέλος προσφέρονταν σε μερίδες κάθε μέρα κατά τις 10.30 αφού τα παιδιά δεν άντεχαν να περιμένουν μέχρι το μεσημέρι και πολλά λιποθυμούσαν από την πείνα.
Ο αριθμός των παιδιών ολοένα αυξανόταν και σύντομα έφταναν τα 700. Καθημερινώς εφημέρευαν 4 κυρίες όλο το 24ωρο για παιδιά που έρχονταν σε ημιθανή κατάσταση για να τους προσφέρουν μερίδες συσσιτίου που φρόντιζαν να διαθέτουν ειδικά για το σκοπό αυτό. Σύντομα η σίτιση των παιδιών των δύο ενοριών της κρητικής συνοικίας επεκτάθηκε και κάλυπτε κάθε κρητική οικογένεια εγκατεστημένη στην περιφέρεια του Πειραιά, Μοσχάτου και Καλλιθέας. Από τα συσσίτια η δράση επεκτάθηκε και στην υπόδηση των παιδιών, στην δημιουργία παιδικών κατασκηνώσεων, στην περίθαλψη και στην εθνική διαπαιδαγώγηση στα χρόνια της σκλαβιάς.
Το κτίριο της ΟΜΟΝΟΙΑΣ τμήμα Μεταγωγών Ειδικής Ασφάλειας
Ενεγράφησαν τελικώς στα συσσίτια 763 παιδιά, 339 αγόρια και 424 κορίτσια. Τα συσσίτια συνεχίστηκαν και στις δύσκολες ημέρες του συμμαχικού βομβαρδισμού του Πειραιά την 11η Ιανουαρίου 1944. Δυστυχώς την 1η Οκτωβρίου ’44 αποφασίστηκε η διακοπή όλων των παιδικών συσσιτίων στην Ελλάδα κι έτσι η Κρητική Αλληλεγγύη έπαυσε να λειτουργεί. Το κτήριο της ΟΜΟΝΟΙΑΣ που είχε εξοπλιστεί κατά την διάρκεια της κατοχής δυστυχώς μετατράπηκε σε Εστία των Κρατουμένων του Τμήματος Μεταγωγών της Ειδικής Ασφάλειας με αποτέλεσμα να καταστραφεί ξανά. Υπολογίστηκε πως στην περίοδο της κατοχής διανεμήθηκαν 16.843 μερίδες φαγητού αλλά πέραν αυτών προσφέρθηκε ανυπολόγιστη πνευματική, ηθική και εθνική εργασία από τα μέλη της ΟΜΟΝΟΙΑΣ δια της Κρητικής Αλληλεγγύης.
Στο κτήριο της ΟΜΟΝΟΙΑΣ ύστερα από κάθε συσσίτιο πραγματοποιούνταν συγκεντρώσεις στις οποίες μετείχαν όχι μόνο Κρήτες αλλά και κάτοικοι της συνοικίας όπου βαπτίζονταν και πάλι στον εθνικό παλμό της ελευθερίας. Με ηρωισμό τα μέλη της ΟΜΟΝΟΙΑΣ αψηφώντας τους κινδύνους, μη λογαριάζοντας τις συνέπειες, παίζοντας στην κυριολεξία με τον θάνατο, παρουσίαζαν γιορτές γεμάτες εθνικό παλμό, έδιναν ομιλίες πατριωτικού περιεχομένου όπως συνέβη με τον εορτασμό της Εθνικής Επετείου της 25ης Μαρτίου 1943 όπου στην έδρα της ΟΜΟΝΟΙΑΣ συγκεντρώθηκαν 800 άτομα για να ακούσουν ποιήματα, απαγγελίες και πατριωτικούς λόγους, όταν την ίδια ώρα ανέβαιναν και κατέβαιναν γερμανικά αυτοκίνητα και Γερμανοί του φυλακίου του Προφήτη Ηλία!
Σαμποτάζ και αντίσταση
Φυσικά οι Κρήτες της Ομόνοιας δεν θα μπορούσαν να απουσιάζουν και από τον ένοπλο αντιστασιακό αγώνα που περιλάμβανε τη συγκρότηση ομάδων σαμποτάζ σε διάφορες εγκαταστάσεις, με αποστολές στην κυριολεξία πρωτόγνωρες όπως την καταστροφή της Διώρυγας της Κορίνθου (πέτυχε το φράξιμό της για 23 ημέρες!), ανατινάξεις πλοίων του Άξονα μέσα στα λιμάνια, καταστροφές σιδηροδρομικών γραμμών κ.α. ενώ ο δε πληροφοριακός την διαβίβαση μέσω ασυρμάτων πληροφοριών για τις δυνάμεις του Άξονα στην Ελλάδα, κινήσεις πλοίων, χρήση εγκαταστάσεων, όπως οι Κωνσταντίνος Νικολακάκης, Παναγιώτης Παυλάκης, Γεωργία Περσάκη, Στέργιος Σαρμαδάκης, Νικόλαος Δημοτάκης, Φώτης Φραγκάκης, Ευγένιος Βαλασάκης, Πέτρος Γουναράκης, Μάρκος Κλαδάκης και φυσικά του αντιστασιακού Μανώλη Παρλαμά η δράση του οποίου έγινε παροιμιώδης ώστε να καταστεί τοπωνύμιο της πειραϊκής ακτής.
