του Στέφανου Μίλεση
Ο Κωνσταντίνος Σμολένσκη (παλαιότερη γραφή Σμολένσκυ) υπήρξε ήρωας του Ελληνοτουρκικού πολέμου του 1897 που ταύτισε την ύπαρξή του με την περιοχή του Νέου Φαλήρου λόγω της εξοχικής κατοικίας που διέθετε στην περιοχή.
Στις 21 Μαΐου 1898, είκοσι (20) κάτοικοι του Νέου Φαλήρου υπέβαλλαν έγγραφη αίτηση προς τον Δήμο Πειραιώς, όπως η ανώνυμη μέχρι τότε οδός που περνούσε μπροστά από την κεντρική θύρα της εξοχικής κατοικίας του Στρατηγού (υποστρατήγου επ’ ανδραγαθία) λάβει το όνομά του.
Η αιτιολογία της κινητοποίησης των κατοίκων ήταν “ως φόρος ευγνωμοσύνης προς τον τιμήσαντα τα ελληνικά όπλα…και επειδή έχομεν την τιμήν να είναι συγκάτοικος ημών…”. Φυσικά με τον όρο συγκάτοικο, εννοούνται κάτοικοι του Νέου Φαλήρου που ζούσαν ολόγυρα (αν όχι στον ίδιο δρόμο), δείχνοντας έτσι προς το Δημοτικό Συμβούλιο πως συμφωνούν με την ενδεχόμενη μετονομασία.
Το αίτημα το υπογράφουν οι: Κ. Ζήνης, Α.Ν. Γιαλούσης, Ευγένιος Κατακουζηνός, Δημ. Σχομάχερ, Σ. Σκληρός ή Φλογαΐτης, Π. Λεβέντης, Σ. Σιμόπουλος, Α. Σγούτας, Γ. Λεώνης, Ν. Μοροζίνης, Κ. Γιαννόπουλος, Α. Πρεζάνης, Ν. Τσιμωνίδης, Θ. Χρηστόπουλος, Ι. Γεωργαντόπουλος, Α. Μπελτέκος, Σ. Σκυλίτσης, Α. Δοξαράς, Γ. Χατζηδημητρίου, Ρ. Χριστοφής.
Πραγματικά το δημοτικό Συμβούλιο την επομένη κιόλας ημέρα που τύχαινε να συνεδριάσει εισήγαγε το αίτημα και το ενέκρινε σύμφωνα με την υπ΄ αριθ. 754 απόφαση που εξέδωσε.
Όμως αν διαβάσει κάποιος με προσοχή την δημοτική απόφαση καταγράφει τα εξής: “Ονομάσθη ανώνυμη οδός εις Φάληρον εκβάλλουσα εις θάλασσα”. Δηλαδή η ανώνυμη οδός που αρχικά έλαβε την ονομασία “Σμολένσκη” δεν ήταν ο σημερινός δρόμος αλλά αυτός που σήμερα φέρει την ονομασία “Ελευθερίου Βενιζέλου”!…
Κι αυτό φαίνεται περισσότερο σωστό διότι η πρόσοψη της εξοχικής κατοικίας του Στρατηγού βρίσκεται επί της σημερινής οδού Βενιζέλου. Η γωνιακή θύρα που επίσης διαθέτει το κτήριο είναι μεταγενέστερη για την εξυπηρέτηση των αναγκών των σχολείων που εγκαταστάθηκαν στο κτήριο.
Συνεπώς η πρώτη οδός Σμολένσκη (η αρχική) άρχιζε από την θάλασσα του Νέου Φαλήρου και προχωρούσε προς τα ηπειρωτικά περνώντας μπροστά από την κεντρική θύρα της οικίας Σμολένσκη.
Όμως στις 4 Ιουνίου 1898, λίγες δηλαδή ημέρες μετά την ονοματοθέτηση του δρόμου, το δημοτικό συμβούλιο συνεδρίασε εκ νέου (768 συνεδρίαση), προτείνοντας μια αλλαγή. Αντί η οδός Σμολένσκη να είναι αυτή που εκβάλλει στη θάλασσα, να είναι η διπλανή της οικίας του Στρατηγού, που κατευθύνεται από Ανατολικά προς Δυτικά (δηλαδή αυτή που είναι σήμερα). Η απόφαση για την αλλαγή εγκρίνεται.
Το Δημοτικό Συμβούλιο Πειραιά συνεδριάζει εκ νέου στις 23 Μαρτίου 1900 (συνεδρίαση 141), με την οποία αποφασίζει τη μετονομασία της αρχικής οδού Σμολένσκη σε οδό Κεχαγιά, ενώ επαναλαμβάνει την απόφασή του να μετονομάσει την ανώνυμη πλαϊνή οδό της οικίας του Στρατηγού σε Σμολένσκη.
Αιτία αυτών των αλλεπάλληλων μετονομασιών είναι η στάση του ίδιου του Ευθύμιου Κεχαγιά, ισχυρού προσώπου της εποχής, που ήταν τραπεζίτης και συνιδρυτής της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδος και που επιθυμούσε ο δρόμος να λάβει το δικό του όνομα. Άλλωστε το όνομά του απουσιάζει από την αίτηση των κατοίκων για την απόδοση της ονομασίας της ανώνυμης οδού σε “Σμολένσκη” δείχνοντας πως εξαρχής δεν συμφωνούσε.
Σε κάθε περίπτωση δεν αποτελεί συνηθισμένο γεγονός ένας δρόμος να λαμβάνει το όνομα ενός στρατιωτικού, όταν αυτός είναι εν ζωή και μάλιστα ο δρόμος αυτός να εφάπτεται με το σπίτι του…. Η κύρια κατοικία (Μεγάλη οικία την αποκαλούσαν τότε) του Στρατηγού βρισκόταν επί της οδού Γεωργίου Σταύρου 4 στην Αθήνα.
Η σύνδεση όμως μεταξύ της πόλης του Πειραιά και του Σμολένσκη δεν εξαντλούταν στο γεγονός πως απλά υπήρξε θερινός κάτοικος του Νέου Φαλήρου, αλλά επεκτεινόταν και σε άλλους τομείς του βίου του σε μικρό ή μεγάλο βαθμό. Ο Κωνσταντίνος Σμολένσκη ήταν απόφοιτος της Στρατιωτικής Σχολής Ευελπίδων όταν αυτή έδρευε ακόμα στον Πειραιά και πρόλαβε να γίνει και Καθηγητής της πριν ακόμα αυτή μετεγκατασταθεί από τον Πειραιά στο πεδίον του Άρεως το 1894.
Ο Κωνσταντίνος Σμολένσκη είχε γεννηθεί στην Αθήνα το 1843 και ήταν ο νεότερος γιος του Λεωνίδα Σμολένσκη και της Μαρίνας Κ. Αξιώτου. Η μητέρα του προερχόταν από οικογένεια αγωνιστών της Επανάστασης από την Νάξο. Ο πατέρας του ήταν επίσης αξιωματικός του στρατού κι έτσι το περιβάλλον στο οποίο μεγάλωσε ο Κωνσταντίνος ήταν τέτοιο που όνειρό του ήταν όταν μεγαλώσει να γίνει κι αυτός αξιωματικός του στρατού. Πραγματικά το 1857, έτος που τελείωσε τις εγκύκλιες σπουδές του, εισήχθη στο Πολεμικόν Σχολείον στον Πειραιά (Σ.Σ.Ε.), από το οποίο όμως δεν κατάφερε να αποφοιτήσει καθώς αποβλήθηκε. Η ιστορία της αποβολής του από τη Σχολή έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, διότι πέρα από τα παραπτώματα στα οποία προέβη, καταδεικνύει ουσιαστικά τα υψηλά συναισθήματα που έτρεφε για την πατρίδα και το στρατιωτικό λειτούργημα.
(Αντιστράτηγου ε.α. Φωτόπουλου Χρ. από το βιβλίο “Το βιβλίο των Πρακτικών της επί του συνοικισμού των Χίων επιτροπής” Εκδ. Ελληνικά γράμματα 1996)
Το κτήριο αυτό είχε πρόσοψη επί της Φίλωνος έναντι του Παλαιού Ταχυδρομείου
Ως Εύελπις στον Πειραιά διαρκώς επαναλάμβανε στους συμμαθητές του για τα κατορθώματα που θα πραγματοποιούσε στα πεδία των μαχών. Συνήθιζε επίσης να σχολιάζει τις μάχες της εποχής του, λέγοντας πως βασική αιτία της ήττας ήταν η δειλία και η υποχώρηση. Τότε οι συμμαθητές του άρχισαν να τον κοροϊδεύουν και του κόλλησαν το παρατσούκλι του “λογά”. Μόλις ο Σμολένσκυ το πληροφορήθηκε τους ζήτησε το λόγο και τους ράπισε!
Την αποβολή από τη Σχολή αιτήθηκε ο ίδιος ο πατέρας του Λεωνίδας Σμολένσκη που εκείνη την εποχή ήταν υπουργός στην κυβέρνηση του Δ. Βούλγαρη (1855 – 1859). Τότε ο Κωνσταντίνος Σμολένσκη αναχώρησε για το Βέλγιο όπου το 1860 γράφτηκε στην Στρατιωτική Σχολή Βρυξελλών από την οποία αποφοίτησε το 1863 και επέστρεψε στην Ελλάδα. Κατετάγη στο Πυροβολικό με τον βαθμό του Ανθυπασπιστού (5 Δεκεμβρίου 1863), περίοδος όμως πολιτικών ανωμαλιών και αναταραχής που είχε προκληθεί λόγω έξωσης του Βασιλιά Όθωνα.
Όταν ακόμα ο Σμολένσκη ήταν υπολοχαγός, το 1868 (ήταν 25 ετών) από τον Πειραιά αναχώρησε με πλοίο για την Κρήτη για να μετάσχει στην κρητική επανάσταση ως επικεφαλής ομάδας χειριστών τηλεβόλου. Η ομάδα του περικυκλώθηκε από τους Τούρκους και τότε ο Σμολένσκη για να μη πέσει το τηλεβόλο στα χέρια τους το κουβάλησε στους ώμους του και καταδιωκόμενος από τους Τούρκους κατάφερε να απομακρυνθεί και να το κρύψει. Παρέμεινε στην Κρήτη μέχρι τον Δεκέμβριο του 1869 που επέστρεψε και πάλι πίσω. Στην Κρήτη ο Σμολένσκη είχε αποκτήσει για πρώτη φορά πολεμική εμπειρία, ενώ είχε επιδείξει γενναιότητα και ψυχραιμία όταν οι στιγμές το απαιτούσαν. Όμως με την επιστροφή του από την Κρήτη ο Σμολένσκη αναχώρησε απευθείας για ανώτερες σπουδές πυροβολικής σε Γερμανία και Γαλλία. Επέστρεψε το 1871 και το 1875 (22 Νοεμβρίου) νυμφεύθηκε την Χαρίκλεια Μελά με την οποία μελλοντικά θα αποκτήσει πέντε κόρες, αλλά μόνο δύο από αυτές θα επιζήσουν!…
Στις 16 Ιουλίου 1881 προήχθη στο βαθμό του Ταγματάρχη και παράλληλα του ανατέθηκε η οχύρωση της νέας μεθοριακής γραμμής που είχε προκύψει από την επέκταση της Ελλάδος σε Θεσσαλία και μέρος της Ηπείρου. Το έργο αυτό το ολοκλήρωσε το 1886 που εκτιμήθηκε ως σημαντικό για αυτό και τιμήθηκε ο ίδιος με τον “Χρυσό Σταυρό των ιπποτών του Σωτήρος”.
Τότε μόνο ο Σμολένσκη μπόρεσε να επιστρέψει σπίτι του αποκτώντας πλέον μετά τις σπουδές στο εξωτερικό και το έργο της μεθοριακής γραμμής την “ειδικότητα” στην οχυρωματική. Η εξειδίκευση αυτή τον οδήγησε και πάλι στη Σχολή Ευελπίδων στον Πειραιά όπου ανέλαβε την διδασκαλία του συγκεκριμένου μαθήματος. Μάλλον εκείνη την εποχή ο Κωνσταντίνος Σμολένσκη βρέθηκε στο Νέο Φάληρο (1886 κ.ε.).
Κατά την διάρκεια του Ελληνοτουρκικού πολέμου του 1897 ο Κωνσταντίνος Σμολένσκη επί έξι ημέρες απέκρουε τα κύματα των Τούρκων που έπεφταν πάνω του. Μέσα στη γενική καταστροφή και στην υποχώρηση του ελληνικού στρατού ήταν ο μόνος που σημείωνε νίκες! Ζήτησε να αποσταλεί στη συνέχεια στο Βελεστίνο για να αποκρούσει τους Τούρκους που έβλεπε ότι κατευθύνονταν για τον Βόλο. Εκεί και πάλι κατατρόπωσε τις τουρκικές στρατιές. Οι νίκες του ήταν οι μοναδικές ακτίνες ελπίδας, θάρρους και γενναιότητας, τα μοναδικά γεγονότα χαράς, που μπορούν να πιαστούν οι Έλληνες για να αναθαρρήσουν εκείνες τις δύσκολες ώρες. Η προσωπογραφία του παράχθηκε σε λιθογραφίες που κατά μυριάδες μοιράζονταν στους Έλληνες. Έφτασαν να κοσμούν καφενεία, ταβέρνες, σταθμούς κι όποια σημεία σύχναζε κόσμος. Η λιθογραφία του μείωνε την ντροπή της ήττας του 1897 αφού ήταν εκείνος που σημείωνε μόνο νίκες! Τι να έλεγαν οι παλαιοί συμμαθητές του άραγε που τον κορόιδευαν ως “λογά”;
Ακολούθησε η προαγωγή του επ΄ ανδραγαθία σε Υποστράτηγο.
Την επόμενη χρονιά, 1898, ακολούθησαν ψηφίσματα Δήμων και Κοινοτήτων σε όλη την ελληνική επικράτεια με τα οποία τον ανακήρυσσαν επίτιμο δημότη τους (Πάτρας, Αργοστολίου, Καλαβρύτων, Τρίπολης κ.α.) ή προς τιμήν του αποδίδονταν δρόμοι. Στον Πειραιά το δημοτικό συμβούλιο πρόλαβαν οι ίδιοι οι κάτοικοι του Νέου Φαλήρου που ξαφνικά ένιωσαν υπερήφανοι που είχαν για γείτονα αυτό τον σπουδαίο άνδρα. Τότε ήταν που υπέβαλαν την αίτηση που εγκρίθηκε από το δημοτικό Συμβούλιο Πειραιά, με όλες εκείνες τις αλλαγές που αναφέραμε.
Ένας επίσης σπουδαίος Πειραιώτης, στον οποίο έχω αναφερθεί παλαιότερα, ο μαθηματικός Νικόλαος Κρητικός, υπήρξε επίσης καθηγητής στη Σχολή Ευελπίδων στον Πειραιά, την ίδια εποχή που δίδασκε οχυρωματική ο Σμολένσκη. Ο Κρητικός είχε διατυπώσει τη γνώμη του για αυτόν δημόσια, απευθυνόμενος στους Ευέλπιδες, καθώς έβλεπε εκείνη την ώρα από μακριά τον Σμολένσκη να μπαίνει στη Σχολή: “Να ύλη από την οποία φτιάχνουν στην Ευρώπη τους Στρατηγούς!…”.
Πρέπει να αναφερθεί ότι στη μάχη του Βελεστίνου, στις διαταγές του Σμολένσκη βρέθηκε και ο Δημοσθένης Ομηρίδης Σκυλίτσης, που παρά το γεγονός πως εκείνη την εποχή ήταν εκλεγμένος Βουλευτής Αττικοβοιωτίας, ζήτησε και έλαβε μέρος υπηρετώντας στο πυροβολικό, όπου τραυματίστηκε μάλιστα σοβαρά. Έφερε τότε τον βαθμό του Λοχαγού όταν βόμβα εξερράγη κοντά του και τον πλήγωσε στα πόδια. Μεταφέρθηκε σε ένα χωριό για ιατρική βοήθεια μεταφερόμενος πάνω σε ένα μουλάρι. Ο Δημοσθένης Ομηρίδης Σκυλίτσης θα γίνει στη συνέχεια Δήμαρχος Πειραιά, την περίοδο 1907 – 1914 διατηρώντας επαφές με τον Κωνσταντίνο Σμολένσκη και επισκεπτόμενος την οικία του στο Νέο Φάληρο μέχρι τον θάνατό του.
Ο Στρατηγός δοκιμάστηκε σκληρά καθώς στις 28 Ιουνίου 1905 αυτοκτόνησε η δευτερότοκη κόρη του η Ραλλού Σμολένσκη, σε ηλικία μόλις 20 ετών! Οι εφημερίδες της εποχής κατέγραψαν πως ο Στρατηγός συμπεριφερόταν με τραχύτητα απέναντί της και οι μεταξύ τους σχέσεις είχαν διακοπεί. Η Ραλλού είχε στραφεί προς την μητέρα της μέχρι που και εκείνη πέθανε και τότε η Ραλλού περιήλθε σε μεγάλη κατάθλιψη. Σε μια από τις επισκέψεις της στο Α’ κοιμητήριο Αθηνών όπου βρισκόταν ο οικογενειακός τάφος των Σμολένσκη, η Ραλλού έβαλε τέλος στη ζωή της. Η είδηση της αυτοκτονίας της συντάραξε το Νέο Φάληρο καθώς όλοι αγαπούσαν την Ραλλού Σμολένσκη.
Σήμερα η εξοχική κατοικία του Σμολένσκη είναι από τις ελάχιστες που έχουν διασωθεί και έχουν πλήρως ανακαινισθεί. Μετά το θάνατο του Στρατηγού στην οικία εγκαταστάθηκε το Παρθεναγωγείο Μακρή, ύστερα τα εκπαιδευτήρια Τσούρη και Αθανασούλια και τέλος τα εκπαιδευτήρια Μαυρέα . Το κτήριο εγκαταλείφθηκε για χρόνια μέχρι που το ανακαίνισε πλήρως και εγκαταστάθηκε σε αυτό τα εκπαιδευτήρια Λαμπίρη. Σήμερα είναι ένα από ελάχιστα σωζόμενα και ανακαινισμένα αρχοντικά του Νέου Φαλήρου που διατηρεί την αρχική του αίγλη.
