Γράφει ο Στέφανος Μίλεσης
Δίπλα από την εκκλησία της Παναγίας της Μυρτιδιώτισσας και από ό,τι έχει απομείνει δυστυχώς από το Περίπτερο ναυτικού Ομίλου, εκεί που κάποτε υπήρχε ένα από τα πλέον χαρακτηριστικά τοπόσημα του Νέου Φαλήρου, το ιστορικό Θεατράκι, διαμορφώθηκε μια μικρή πλατεία η οποία στις 13 Οκτωβρίου 1996 ονομάστηκε “Πλατεία Μίλτου Αλικάκου”.
Αν και στον Πειραιά θα λέγαμε πως η συγκεκριμένη πλατεία δεν είναι ιδιαιτέρως γνωστή, τόσο η ονομασία της όσο και η ημερομηνία ονομασίας της, 13 Οκτωβρίου, αποτελούν μια ακόμα απόδειξη της πειραϊκής ιστορίας της κατοχής και της αντίστασης που “φωνάζει” πως στον Πειραιά η ελευθερία άργησε μια μέρα!
Αντίθετα από την Αθήνα όπου οι Γερμανοί στις 12 Οκτωβρίου 1944 κατέθεσαν στεφάνι στο Μνημείο Αγνώστου Στρατιώτου και αποχώρησαν συντεταγμένα, στον Πειραιά είχαν διαφορετικά σχέδια. Μια ομάδα Γερμανών ειδική στα σαμποτάζ είχε παγιδεύσει ολόκληρο το λιμάνι και όλη την υποδομή της πόλης. Πολλές από τις καταστροφές αυτές αποφεύχθηκαν χάρη στην ηρωική επέμβαση των ανδρών του εφεδρικού ΕΛΑΣ Πειραιά, στον οποίο ανήκε και ο Μίλτος Αλικάκος.
Ήταν έφεδρος αξιωματικός που πολέμησε γενναία το 1940 στην Αλβανία. Μετά την κατάρρευση του μετώπου εντάχθηκε στο ΕΑΜ και το του Εφεδρικού ΕΛΑΣ στον Πειραιά, που πραγματικά συστάθηκε χάρις στις δικές του προσπάθειες. Το 1944 έφτασε να διοικεί το 4ο Τάγμα του εφεδρικού ΕΛΑΣ Πειραιά, το οποίο βρέθηκε προ των πυλών μιας τεράστιας καταστροφής που είχαν ετοιμάσει οι Γερμανοί από καιρό. Ετοιμάζονταν να ανατινάξουν τους γερανούς του λιμανιού, τα κρηπιδώματα, τη δεξαμενή του Βασιλειάδη, τις αποθήκες του λιμανιού, τα Σιλό, τους Μύλους του Αγίου Γεωργίου, τη Ναυτική Σχολή Δοκίμων, το Χατζηκυριάκειο Ορφανοτροφείο, την περιστρεφόμενη πλάκα στο σιδηροδρομικό σταθμό του Ρέντη, το εργοστάσιο Παπαστράτου, την Κοπή και βεβαίως το εργοστάσιο της Ηλεκτρικής εταιρείας Πάουερ στο Κερατσίνι. Οι αντιστασιακές ομάδες του ΕΛΑΣ ωστόσο παρακολουθούσαν τις παγιδεύσεις των Γερμανών και είχαν σημειώσει τις διαδρομές που περνούσαν τα καλώδια που θα πυροδοτούσαν τις εκρηκτικές ύλες.
Όταν οι Γερμανοί ήταν βέβαιο πως θα πραγματοποιούσαν τα σχέδιά τους τότε οι ομάδες του Εφεδρικού ΕΛΑΣ Πειραιά κλήθηκαν να δράσουν και να προστατεύσουν τις εγκαταστάσεις. Χωρίς αυτές θα ήταν αδύνατον να επιβιώσει μεταπολεμικά ο λαός στον Πειραιά και στην Αθήνα. Ανάμεσα στις ομάδες ήταν φυσικά και εκείνη στην οποία ήταν επικεφαλής ο Μίλτος Αλικάκος που με τους άνδρες του κατάφεραν να εξουδετερώσουν πλήθος εκρηκτικών υλών κόβοντας τα καλώδια.
Από το πρωί της 12ης Οκτωβρίου, όταν στην Αθήνα πανηγυρίζουν την αποχώρηση των Γερμανών, η πόλη του Πειραιά συγκλονίζεται από εκρήξεις και ανατινάξεις. Στην οδό Αναπαύσεως γίνονταν φονικές οδομαχίες γύρω από τις εγκαταστάσεις της Κοπής. Κάλλιστα θα μπορούσαμε να περιγράφουμε αποκλειστικά και μόνο τα γεγονότα εκείνα που συνέβησαν στη Μάχη της Κοπής! Όμως η μάχη αυτή δεν ήταν η μοναδική. Είναι γνωστή φυσικά η ιστορία για τις μάχες που έγιναν για τη διάσωση της Ηλεκτρικής Εταιρείας. Αποτέλεσμα των μαχών αυτών ήταν το απόγευμα της 12ης Οκτωβρίου του 1944, η «Ηλεκτρική» να καταληφθεί από ελληνική δύναμη του ΕΛΑΣ και να φανεί προς στιγμή η σωτηρία της. Την επομένη όμως, στις 13 Οκτωβρίου, ένα γερμανικό τμήμα προερχόμενο από το Πέραμα και αποτελούμενο από 60 άνδρες αφού κατέστρεψε τις εγκαταστάσεις και τις δεξαμενές της ΣΕΛ, προχώρησε να ανακαταλάβει την «Ηλεκτρική» για να την ανατινάξει. Έτσι ξεκινά και μια δεύτερη μάχη για τη διάσωση της «Ηλεκτρικής» που διεξάγεται εν μέρει παράλληλα, αλλά κυρίως ύστερα από τη «Μάχη της Κοπής». Όσοι έζησαν αυτές τις καταστάσεις, θυμούνται ότι η 12η και η 13η Οκτωβρίου για τον Πειραιά, υπήρξαν μέρες αίματος και κανένας εορτασμός που να μοιάζει με εκείνον της Αθήνας δεν τους έρχεται στο νου.
Οι Μύλοι του Αγίου Γεωργίου, η Ναυτική Σχολή Δοκίμων, το Χατζηκυριάκειο και άλλα λαμπρά οικοδομήματα διασώθηκαν επειδή και μόνο κάποιοι στάθηκαν και τα υπερασπίστηκαν. Ο Πειραιάς ανάσανε το λυτρωτικό αέρα της λευτεριάς στις 14 Οκτωβρίου 1944. Τότε μόνο οι δεκάδες χιλιάδες των Πειραιωτών ξεχύθηκαν στους δρόμους και συγκεντρώθηκαν μπροστά από το Δημοτικό Θέατρο Πειραιά. Τότε μόνο στα σπίτια και στους δρόμους του Πειραιά υψώθηκαν οι ελληνικές και οι αγγλικές σημαίες. Ο τελευταίος Γερμανός στρατιώτης είχε αποχωρήσει το απόγευμα της 13ης Οκτωβρίου.
Για αυτό και τα εγκαίνια της συγκεκριμένης πλατείας 13 Οκτωβρίου επιλέχθηκε να πραγματοποιηθούν, όχι μόνο εξαιτίας της Μάχης της Ηλεκτρικής αλλά του συνόλου των Μαχών που δόθηκαν σε όλο τον Πειραιά συμπεριλαμβανομένου του κεντρικού του λιμένα.
Η επιμνημόσυνος δέηση (40ημερο μνημόσυνο) έγινε στις 21 Νοεμβρίου ’44 στον Ι.Ν. Υπαπαντής Πειραιώς έξωθεν της οποίας είχε παραταχθεί αγγλική δύναμη για απόδοση τιμών. Στο μνημόσυνο μαζί με τους πεσόντες αναγνώσθηκαν και τα ονόματα ακόμα 32 υπαλλήλων του εργοστασίου που είχαν πέσει στα βουνά της Αλβανίας το 1940.
Η πλατεία αυτή πρέπει να αξιοποιηθεί και να πραγματοποιούνται εκδηλώσεις απελευθέρωσης της πόλης σε αυτήν κάθε χρόνο στις 13 Οκτωβρίου. Έτσι μόνο αποδεικνύουμε πως είμαστε μια πόλη με δική της ιστορία, αίμα και αγώνα των κατοίκων της.
Πηγές:
Στέφανος Μίλεσης, Κωνσταντίνος Κυρίμης, Ο πόλεμος των αμάχων. Οδοιπορικό ιστορίας στον Πειραιά του πολέμου και της κατοχής, εκδόσεις Κυριακίδη, 2021.
Βάνα Πανδή Αγαθοκλή. Η ιστορία του Νέου Φαλήρου μέσα από τους δρόμους του, ΧΕΝ Νέου Φαλήρου, Εκδόσεις Όμβρος, 2001
Παράρτημα φωτογραφιών ανάρτησης:
