Ο Πειραιάς του Ανδρέα Κρυστάλλη (1911 – 1951)

του Στέφανου Μίλεση

Ο Ανδρέας Κρυστάλλης γεννήθηκε το 1911 στην Μικρά Ασία αλλά λόγω της καταστροφής που ακολούθησε βρέθηκε στον Πειραιά. Αρχικά κατατάχθηκε στον πολεμικό ναυτικό ακολουθώντας τον αδελφό του που επίσης είχε καταταγεί. Σύντομα όμως παραιτήθηκε και επιδόθηκε αποκλειστικά στη ζωγραφική. Το 1928 πήγε στο Παρίσι όπου έμεινε για τρία χρόνια παρακολουθώντας μαθήματα της Σχολής Καλών Τεχνών. 

Οι περισσότεροι πίνακές του απεικονίζουν τοπία του Πειραιά και κύρια το λιμάνι, ενώ οι υπόλοιποι θαλασσινά τοπία. Ζωγράφισε σχετικά σύντομη περίοδο, από το 1930 μέχρι και τους πρώτους μήνες της κατοχής από την οποία υπέφερε από τις στερήσεις, την πείνα και τις κακουχίες.  
Ευαίσθητη καλλιτεχνική φύση ο ίδιος, δεν μπορούσε να ανεχθεί το θάνατο παιδιών στα πεζοδρόμια, το μεγάλο λιμό του 1941 – 42, τις εκτελέσεις και τους συνεχείς βομβαρδισμούς της πόλης στην οποία κατοικούσε.  

Η λήξη της κατοχής για τον Ανδρέα Κρυστάλλη επέφερε μια τραγική μοίρα. Εισήχθη στο Δρομοκαΐτειο νοσοκομείο, σε μια προσπάθεια να ξαναβρεί το χαμένο του εαυτό. Όμως δεν τα κατάφερε, αφού και μετά την έξοδό του από το νοσοκομείο, η ψυχική του κατάσταση αποτελούσε ένα μαρτύριο αξεπέραστο. Και αυτό διήρκεσε μέχρι το θάνατό του το 1951.

Το μεγαλύτερο μέρος του έργου του “δείχνει” τον Πειραιά. Βαθιά επηρεασμένος από τη θάλασσα, το υγρό στοιχείο κυριαρχεί σε πολλά από τα έργα του.
Στον Πειραιά ο Κρυστάλλης μεταξύ άλλων, έζησε τη φρικτή εμπειρία του πρώτου μεγάλου βομβαρδισμού, του γερμανικού που έγινε στις 6 Απριλίου του 1941.  Ό,τι συμβολίζει ο διάσημος πίνακας “Γκουέρνικα” (Γκερνίκα) του Πάμπλο Πικάσο, που φιλοτεχνήθηκε εμπνευσμένος από τον βομβαρδισμό της ισπανικής (βασκικής) πόλης Guernica από τη γερμανική αεροπορία, συμβολίζει και το έργο του Ανδρέα Κρυστάλλη με τίτλο “Ο βομβαρδισμός του Πειραιά”. Με μια διαφορά όμως. Ο Πικάσο πληροφορήθηκε τον βομβαρδισμό από εφημερίδα, ενώ ο Κρυστάλλης τον έζησε ο ίδιος.