Οι Καρπάθιοι της Νέας Καλλίπολης και το καρπάθικο σχολείο

του Στέφανου Μίλεση

Η κύρια εικόνα που είχαν διαμορφώσει οι Πειραιώτες για τους Καρπάθιους,   ήδη από το τέλος του 19ου αιώνα που τους συναντούμε στον Πειραιά, ήταν ότι επρόκειτο για περίφημοι μάστορες της πέτρας. Επιδίδονταν με αφοσίωση στην εξόρυξη του περίφημου ακτίτη πειραϊκού λίθου, που τον έβρισκαν σε ποσότητες τότε στα λατομεία κατά μήκος της έρημης πειραϊκής ακτής. Καρπάθιοι πρωτοστάτησαν στην οικοδόμηση τόσο του παλαιού ναού της Αγίας Τριάδας Πειραιά όσο και του Αγίου Νικολάου αλλά και άλλων εκκλησιών. Η πρώτη οργάνωση στην οποία εντάχθηκαν οι Καρπάθιοι στον Πειραιά ήταν των Καρπαθίων Λατόμων που έφερε την επωνυμία “Ένωση Εμποροπαραγωγών Λατόμων Πειραιώς και Περιχώρων Ο ΗΡΑΚΛΗΣ”. Το 1895 καταγράφεται και η ύπαρξη καρπάθικου σωματείου στον Πειραιά με την επωνυμία “Εργάνη”.

Ιταλική κατοχή Δωδεκανήσων

Μετά την κατάληψη των Δωδεκανήσων όμως από τους Ιταλούς, Καρπάθιος σήμαινε εκείνος που μετείχε διαρκώς στα συλλαλητήρια κατά της ιταλοκρατίας της Δωδεκανήσου. Η συμμετοχή βεβαίως στα προσκλητήρια αυτά ήταν απαγορευμένη από την αστυνομία και τιμωρείτο με φυλάκιση. Η πολιτική αυτή της απαγόρευση των Δωδεκανησιακών συλλαλητηρίων αποτελούσε παράδοση όλων των ελληνικών κυβερνήσεων καθώς καμία δεν επιθυμούσε να διαταράξει τις σχέσεις της με την πανίσχυρη Ιταλία. Η κατάληξη της πορείας των διαδηλώσεων ήταν πάντοτε το Εν Πειραιεί Ιταλικό Προξενείο στην Πλατεία Αλεξάνδρας που σπάνια οι διαδηλωτές κατάφερναν να προσεγγίσουν. Εκεί η οργανωτική επιτροπή των Εν Πειραιεί Δωδεκανησίων υπέβαλε υπόμνημα στο προξενείο καθώς και στα προξενεία των υπολοίπων ευρωπαϊκών κρατών. Μέσω αυτών των υπομνημάτων ζητούσαν την επέμβαση των ευρωπαϊκών δυνάμεων υπέρ των καταπιεζομένων Δωδεκανησίων υπό των Ιταλών και την αναγνώριση από την Κ.τ.Ε. (Κοινωνία των Εθνών) των ανθρωπίνων δικαιωμάτων που κατάφορα παραβιάζονταν από τους Ιταλούς καταπιεστές.

Η παραχώρηση εκτάσεων στον Πειραιά

Με το νόμο 3148 της 29ης Ιουλίου του 1924 που υπέγραψε τότε Πρόεδρος Δημοκρατίας Παύλος Κουντουριώτης, παραχωρήθηκε έκταση του Δημοσίου, έκτασης 150.000 τ.μ. στην Πειραϊκή Χερσόνησο, πάνω ακριβώς από τον όρμο Λουβιάρη στην Πειραϊκή. Η έκταση αυτή κατανεμήθηκε σε οικοδομήσιμα οικόπεδα, τα οποία και παραχωρήθηκαν νομίμως υποτίθεται κατόπιν αγοράς σε προσιτές τιμές και με ευνοϊκούς όρους σε πρόσφυγες αναλόγου της καταγωγής τους. 

Τα οικόπεδα της Ανατολικής πλευράς, σύμφωνα με το σχέδιο που είχε εκπονηθεί θα δίδονταν με ευνοϊκούς όρους σε Θρακοχερσονησίους (από την Καλλίπολη) ενώ τα δυτικά δόθηκαν Παρρελησποντίους (από τα Δαρδανέλλια και την Λάμψακο) που κατέφυγαν στην Ελλάδα με την έναρξη των Βαλκανικών πολέμων του 1912. Μέχρι τότε οι εκτάσεις ανήκαν στην λεγόμενη Αεροπορική Άμυνα που μεριμνούσε για την προστασία του πειραϊκού λιμανιού από το νεοσύστατο όπλο της αεροπορίας.

Οι υποτιθέμενοι όμως ευνοϊκοί όροι δόμησης μόνο ευνοϊκοί δεν ήταν. Η αντίληψη της τότε Κυβέρνησης ήταν κάθε δικαιούχος οικιστής για την οικοδόμηση κατοικίας όφειλε να δηλώσει τον τύπο της οικίας που επιθυμούσε, σε συγκεκριμένη τεχνική εταιρεία, ώστε αυτή να του την ανοικοδομήσει. Η αιτιολογία ήταν η ομοιομορφία των σπιτιών του συνοικισμού. Μάλιστα είχε εκδοθεί και έντυπο που έφερε τον τίτλο “Ανέγερσις Νέας Σμύρνης και Νέας Καλλίπολις”. Σε αυτό προτείνονταν τύποι σπιτιών, που ο οικιστής πρέπει να επιλέξει αναλόγως του μεγέθους της οικίας που επιθυμεί. Φυσικά οι δικαιούχοι που μέχρι τότε είχαν αποκτήσει μονάχα γη, για την ανέγερση κατοικίας όφειλαν να καταθέσουν σε λογαριασμό στην Εθνική Τράπεζα το ένα έκτο της συνολικής αξίας της δαπάνης ανέγερσης! Το υπόλοιπο ποσό θα έπρεπε να το εξοφλήσουν σύμφωνα με τους όρους που έθετε η σύμβαση. Εάν ο οικιστής δεν τηρούσε αυτούς τους όρους, θεωρούνταν έκπτωτος και το οικόπεδο παραχωρείτο σε άλλον δικαιούχο!

Έτσι κάτω από τους δυσμενείς αυτούς όρους, το μόνο που επιτεύχθηκε ήταν η πώληση γης σε οικοδομικούς συνεταιρισμούς στις εκτάσεις των οποίων οι πάροικοι οικοδόμησαν με δικά τους μέσα και αφού η ανέγερση σπιτιών πάγωσε για μεγάλο χρονικό διάστημα, εξαιτίας των όρων της σύμβασης. 

Το 1927 οι Καρπάθιοι οργανωμένοι στη σκέπη του Συλλόγου Απανταχού Καρπαθίων δημιούργησαν οικοδομικό συνεταιρισμό ύστερα από πρόταση του Σωτήρη Χιωτάκη. Αγοράστηκαν 70 στρέμματα στην περιοχή τα οποία διανεμήθηκαν σε 268 Καρπάθιους και 50 σε παροίκους της Σύμης. Μεγάλο ποσοστό αγοραπωλησιών κανόνιζε εκείνη την εποχή ο Εμμανουήλ Κουτσοδόντης, σε ανοιχτές συγκεντρώσεις που πραγματοποιούνταν σε καφενείο στη συμβολή της Λεωφόρου Σωκράτους και Κανθάρου γωνία, στη συνοικία Βρυώνη. Αργότερα ο κτηματομεσίτης αυτός εγκαταστάθηκε στο Μέγαρο Ζερβού. Πρόεδρος της Επιτροπής διανομής εκτάσεων και των προϋποθέσεων ήταν ο Ιωάννης Καραϊτιανός, παππούς του σημερινού προέδρου του Συλλόγου, του γνωστού ιατρού Ιωάννη Καραϊτιανού. Για την πληθυσμιακή κατάσταση της περιοχής μαθαίνουμε από την απογραφή του 1928, που κατέγραψε την παρουσία 4.600 κατοίκων στη συνοικία της Νέας Καλλίπολης, με τους μισούς εξ αυτών να είναι Δωδεκανήσιοι κύρια από την Κάρπαθο, την Σύμη και την Κάσο.

Στις αρχές της δεκαετίας του ’30 ο Σύλλογος Απανταχού Καρπαθίων ξεκίνησε την οικοδόμηση κτηρίου με εργολάβο τον Γεώργιο Νικολάου, σε έκταση ιδιοκτησίας του, που περικλειόταν από ανώνυμους ακόμα οδούς που ολοκληρώθηκε το 1932 όταν στις 6 Ιουλίου εκείνου του έτους πραγματοποιήθηκαν με πανηγυρικό τρόπο τα εγκαίνιά του. Σε αυτό το κτήριο στεγάστηκε ο Σύλλογος των Καρπαθίων που παρέμενε άστεγος επί χρόνια αλλάζοντας διαρκώς κτήρια που κατά καιρούς μίσθωνε. Το ιδιόκτητο πλέον κτήριο, μεταξύ των Καρπαθίων ήταν γνωστό ως ΜΕΓΑΡΟ ΚΑΡΠΑΘΙΩΝ από την πινακίδα που είχε τεθεί στην πρόσοψή του. Σε αυτό πραγματοποιούνται οι γενικές συνελεύσεις των απανταχού Καρπαθίων. Τα θέματα που συνήθως απασχολούν είναι η ιατροφαρμακευτική περίθαλψη των απόρων μελών, η οδοποιία, ο φωτισμός του συνοικισμού των Καρπαθίων κ.α.

Στην γενική συνέλευση του 1935 αποφασίζεται η ενοικίαση τμήματος του μεγάρου στο δημόσιο ή στον δήμο για την δημιουργία Λαϊκών ιατρείων που έλειπαν από τους Καρπάθιους, η ονομασία των οδών του συνοικισμού με Δωδεκανησιακά ονόματα και η εκ μέρους του Δήμου κατασκευή Πλατείας που θα φέρει την επωνυμία ΠΛΑΤΕΙΑ ΚΑΡΠΑΘΟΥ. 

Το ισόγειο μέρος του κτηρίου αργότερα μετασκευάστηκε σε αίθουσες διδασκαλίας στις οποίες λειτούργησε το δημοτικό σχολείο της Δεσποινίδας Σόφιλου κόρης του Νικόλαου Σόφιλου που επί σειρά ετών διετέλεσε σύμβουλος στα Διοικητικά Συμβούλια των Απανταχού Καρπαθίων. 

Παράλληλα τέθηκε σε λειτουργία στην αίθουσα του συλλόγου το Κυριακάτικο Δωδεκανησιακό Σχολείο της παροικίας των εν Πειραιεί Καρπαθίων. Εμπνεύστρια αυτού του θεσμού ήταν η Πρόεδρος του συλλόγου με την επωνυμία “Δωδεκανησιακόν Σχολείον” η Αντιγόνη Ζουρούδη με έδρα των γραφείων της στην οδό Πειραιώς 37.

Η Ζουρούδη είχε προηγούμενα ιδρύσει, κατά τα τέλη του 1931, το γυναικείο Δωδεκανησιακό Σωματείο ΜΕΛΙΣΣΑ, με αποστολή την ενίσχυση των απόρων Δωδεκανησίων. 

Ο θεσμός των Κυριακάτικων σχολείων άρχισε να λειτουργεί στις 28 Μαρτίου 1937. Ένα μήνα αργότερα τον Απρίλιο του 1937 ο Σωτήριος Χιωτάκης με τα παρακάτω λόγια χαιρέτισε την έναρξη λειτουργίας του πρώτου Κυριακάτικου Δωδεκανησιακού σχολείου στον Πειραιά:

 “Εγώ ως πρόεδρος των Απανταχού Καρπαθίων και ως εκπρόσωπος της Καρπαθιακής παροικίας Πειραιώς ανοίγω τα πύλας του Μεγάρου τούτου δια να γίνει η έναρξις των μαθημάτων του Δωδεκανησιακού Σχολείου. Παρακαλώ όλους τους Δωδεκανησίους και ιδιαιτέρως του Καρπαθίους, να παρακολουθήσουν μετά μεγάλου ζήλου τας παραδόσεις του σχολείου τούτου προς δόξαν και ελευθερίαν της Δωδεκανήσου”.

Σκοπός του Δωδεκανησιακού Σχολείου ήταν να διαφωτίσει την επερχόμενη γενιά των παιδιών των Δωδεκανήσων στην ιστορία και στον πολιτισμό της Δωδεκανήσου όπως και στα ήθη και έθιμα της γενέθλιας γης τους. Την εποχή εκείνη διαβάζουμε σε όλες τις εφημερίδες του Πειραιά τις ανακοινώσεις του συλλόγου που με υπερηφάνεια αναγγέλλει την έναρξη των κυριακάτικων μαθημάτων.

Γράφει συγκεκριμένα: “Η συγκέντρωσις των παιδιών της Καρπάθου θέλει γίνει εις την ιδιόκτητην αίθουσαν του Συλλόγου των Απανταχού Καρπαθίων Πειραιώς εν Νέα Καλλίπολει και θα ομιλήσει ο πρόεδρος κ. Χιωτάκης, ο πρώτην καθηγητής κ. Γιαβάσης και η εκ Καρπάθου διδασκάλισσα κυρία Βαρίκα Κατσιλύβα. Παρακαλούνται οι γονείς όπως προθύμως αποστείλωσι τα τέκνα αυτών ίνα γνωρίσουν την πολυαγαπημένην των Κάρπαθον. 12 Απριλίου 1937”.

Στο κυριακάτικο Δωδεκανησιακό σχολείο φοιτούσαν 80 μαθητές όλοι καταγόμενοι από την Κάρπαθο. Στη γειτονική Πηγάδα λειτουργούσε τότε κι άλλο Δωδεκανησιακό Κυριακό Σχολείο εντός του 8ου Δημοτικού Σχολείου με πενήντα μαθητές προερχόμενους όμως από την Σύμη.

Όμως τον επόμενο ακριβώς χρόνο παρουσιάστηκε μια μοναδική ευκαιρία.

Το καλοκαίρι του 1938 αποφασίστηκε από το υπουργείο θρησκευμάτων και Εθνικής Παιδείας πως το 13ο Δημοτικό Σχολείο που έδρευε στην οδό Φίλωνος 1 (έναντι του Ζαννείου ορφανοτροφείου Αρρένων Πειραιώς), θα διέκοπτε τη λειτουργία του. Στη θέση του θα λειτουργούσε ένα άλλο σχολείο σε συνοικία της πόλης που είχε ανάγκη. Τότε ο σύλλογος Καρπαθίων άδραξε την ευκαιρία και πρότεινε να μισθωθεί το ακίνητο ιδιοκτησίας του για τη στέγαση του υπό ίδρυση σχολείου. Αναρτήθηκε στην πρόσοψη του κτηρίου πινακίδα που ανέγραφε ΜΕΓΑΡΟ ΚΑΡΠΑΘΙΩΝ. 

Στο σχολείο αυτό εγράφησαν μόνο το πρώτο έτος λειτουργίας του, 425 παιδιά, με προαύλιο όμως χώρο μόνο 58 τετραγωνικών μέτρων. Για αυτό και το διάλειμμα γινόταν στην αλάνα που υπήρχε μπροστά από το σχολείο. Το κτήριο κάλυψε για περισσότερο από μισό αιώνα τις εκπαιδευτικές ανάγκες όχι μόνο των Καρπαθίων αλλά και των υπολοίπων παροικιών της Νέας Καλλίπολης, αφού στη θέση του στις αρχές της δεκαετίας του ’90 οικοδομήθηκε ένα άλλο.

Περί των οδών Καρπάθου και Κάσου

Και ενώ παρατηρούμε πως υφίσταται οργανωμένη παροικία Καρπαθίων στον Πειραιά συσπειρωμένη πέριξ του συλλόγου της, από πλευράς Δήμου όλοι οι Δήμαρχοι μέχρι τότε ήταν φειδωλοί στις ονομασίες δρόμων σχετικών με τα Δωδεκάνησα, λόγω της πολιτικής που ακολουθούσαν οι κυβερνήσεις να αποφεύγουν παρενόχληση προς την Ιταλία, ειδικά στον Πειραιά που επόπτευε άμεσα το ιταλικό προξενείο της Πλατείας Αλεξάνδρας και που αποτελούσε το χώρο υποδοχής των προσφύγων. Μέχρι τις 15 Νοεμβρίου 1923 μονάχα μια μικρή ανώνυμη οδός στα Καμίνια είχε ονομαστεί οδός Δωδεκανήσου, επιβεβαιώνοντας πως και εκεί υπήρχαν συγκεντρωμένοι Δωδεκανήσιοι. 

Οι πρώτες ονομασίες που αναγνώριζαν την ύπαρξη Δωδεκανησίων στον Πειραιά έγιναν επί Ιωάννου Μεταξά, όταν Δήμαρχος Πειραιώς ήταν ο Μιχάλης Μανούσκος. Από την Διοίκηση Πρωτευούσης συστάθηκε μια επιτροπή ονοματοθεσιών η οποία την άνοιξη του 1937 πρότεινε όπως η μια ανώνυμη οδός της Νέας Καλλιπόλεως μετονομαστεί σε οδό Καρπάθου ενώ με την ίδια απόφαση υποβλήθηκε πρόταση όπως και η διπλανή της ανώνυμη οδός να μετονομαστεί σε Κάσου. Το δημοτικό Συμβούλιο υπό την προεδρία του Μανούσκου κατά την 566 συνεδρίασή του, ενέκρινε τις προτάσεις της επιτροπής.

Οι Καρπάθιοι διατηρούσαν πάντοτε την ενότητά τους συγκεντρωμένοι γύρω από τους συλλόγους τους, το Καρπάθικο Σχολείο, τα Κυριακά Σχολεία τους, αλλά και τα καφενεία τους όπως το καφενείο Δωδεκάνησος στην οδό Αντωνίου Θεοχάρη και Μαυροκορδάτου υπό την διεύθυνση του Ν. Κωνσταντινίδη αρχικά και αργότερα από τον Γεώργιο Γεραπετρίτη, παππού του σημερινού Καρπάθιου υπουργού των Εξωτερικών. 

Ο τρόπος διαφυγής των Δωδεκανησίων στον Πειραιά

Ειδικά όταν από το 1928 και ύστερα η ιταλική κατοχή των νησιών είχε καταστεί πραγματικά απάνθρωπη με το συστηματικό αφελληνισμό τους και τη μετονομασίας τους σε «Ιταλικά νησιά του Αιγαίου». Ο διορισμός του περιβόητου διοικητού Ντε Βέκκι έφερε τα πρώτα μέτρα βίας. Με το μαστίγιο στο χέρι ο Ντε Βέκκι τριγύριζε και ανάγκαζε τους ανθρώπους να στέλνουν τα παιδιά τους στα ιταλικά σχολεία. Το 1934 οι Ιταλοί δια νόμου έπαυσαν όλους τους Έλληνες δασκάλους και τους υποχρέωσαν να εκπαιδευτούν στην ιταλική γλώσσα αν ήθελαν να συνεχίσουν να εργάζονται. Το 1935 απαγορεύθηκε η ελληνική γλώσσα στα Δωδεκάνησα και καθιερώθηκε η ιταλική.

Φυσικό επακόλουθο ήταν η αύξηση μετανάστευσης και των Καρπαθίων στον Πειραιά. Επί εβδομάδες ολόκληρες οι Δωδεκανήσιοι σχεδίαζαν τη φυγή τους μελετώντας τον τρόπο και το χρόνο. Εφάρμοζαν διάφορες τεχνικές συνεννόησης και επικοινωνίας ώστε να μη γίνουν αντιληπτοί από τους Ιταλούς. 

Συνήθως νύχτα εγκατέλειπαν τα σπίτια τους και το νησί τους χωρίς να έχουν μιλήσει σε κανένα, ούτε καν στα συγγενικά τους πρόσωπα, παρά μόνο σε όσους μετείχαν στην απόδραση. Διότι η φυγή για να ήταν πετυχημένη θα έπρεπε να είναι ομαδική. Πήγαιναν σε μια απομακρυσμένη ακτή όπου είχαν κρύψει επιμελώς μια μικρή βάρκα. Όσοι διέθεταν βάρκα θεωρούνταν προνομιούχοι και συνήθως τους προσέγγιζαν άλλοι Δωδεκανήσιοι που σχεδόν κλαίγοντας τους παρακαλούσαν να επιβιβαστούν κι αυτοί. Επιβιβάζονταν στα σκοτεινά και χωρίς φώτα φυσικά έπλεαν στο ανοιχτό πέλαγος. Την εποχή εκείνη δεν γνώριζαν εκ των προτέρων τον καιρό και την κατάσταση της θάλασσας. Συνεπώς καλούνταν συχνά να βρεθούν αντιμέτωποι με τους κινδύνους μιας τρικυμίας ή ισχυρού αντίθετου ανέμου θα τους οδηγούσε πίσω στο νησί τους όπου οι καραμπινιέροι καραδοκούσαν. Δεν πρέπει να ξεχνάμε όμως ότι οι Δωδεκανήσιοι ακριβώς για να αποφύγουν τους καραμπινιέρους επέλεγαν να φύγουν όταν ο καιρός ήταν άσχημος και οι Ιταλοί είχαν την πεποίθηση ότι κανείς δεν θα τολμούσε να φύγει και χαλάρωναν τα μέτρα επίβλεψης.

Πάλη με τα κείμενα και πεζοπορία

Πάλευαν με τα μανιασμένα κύματα με ένα μικρό πανάκι ή μόνο με τα κουπιά έχοντας κατεύθυνση τα μικρασιατικά παράλια. Ακόμα κι αυτή η απόσταση μας φαίνεται κοντινή μπορούσε τότε να διαρκέσει για πολύ καιρό και σα ναυαγοί οι άνθρωποι αυτοί να παλεύουν με την δίψα, την πείνα την αυπνία και φυσικά τα κύματα. Όλη τη νύχτα μέσα στο σκοτάδι προσπαθούσαν να διακρίνουν και άλλες βάρκες που είχαν συνεννοηθεί εκ των προτέρων να φύγουν από άλλη ακτή για να υπάρξει διασπορά στις δυνάμεις καταδίωξης. Για αυτό και οι Ιταλοί έβγαζαν στο ανοιχτό πέλαγος μικρά σκάφη που έπλεαν επίσης χωρίς φώτα για να μπερδεύουν τους φυγάδες που δυστυχώς νόμιζαν ότι είχαν να κάνουν με συμπατριώτες τους. 

Πολλές φορές συνέβαινε η σύλληψη των Δωδεκανησίων να γίνει στο ανοιχτό πέλαγος με τη χρήση τέτοιων τεχνασμάτων. Συνήθως η προσπάθεια αυτή διαρκούσε 24 ώρες μέχρι να φτάσουν σε μια άγνωστη ακτή της Μικράς Ασίας. Εκεί αφού ξάπλωναν να ξαποστάσουν περίμεναν κατά κάποιο τρόπο για λίγο καιρό μήπως εμφανίζονταν και άλλοι συμπατριώτες τους που είχαν αναχωρήσει την ίδια βραδιά με αυτούς αλλά από διαφορετικά σημεία της ακτής. Αφού σχημάτιζαν ένα καραβάνι ανθρώπων άρχιζαν το περπάτημα με κατεύθυνση συνήθως κάποια μεγάλη πόλη της Τουρκίας που θα είχε πλησιέστερα κάποιο ελληνικό νησί μακριά από τα ιταλοκρατούμενα Δωδεκάνησα. Διότι οι Τούρκοι είχαν το συνήθειο να επιστρέφουν τους συλληφθέντες Έλληνες στο πλησιέστερο προς αυτούς ελληνικό νησί. Για τους Δωδεκανήσιους θα ήταν καταστροφή να τους συλλάβουν στην Τουρκία απέναντι από τα νησιά από τα οποία έφυγαν διότι οι Τούρκοι θα τους οδηγούσαν πίσω σε αυτά δηλαδή στους καραμπινιέρους. 

Ο πλοίαρχος που έκανε πως δεν έβλεπε…

Συνήθως η πόλη όπου στόχευαν οι Δωδεκανήσιοι να βρεθούν ήταν η Σμύρνη που είχε απέναντί της τη Χίο. Το οδοιπορικό πεζοπορίας των ομάδων αυτών που περπατούσαν νύχτα και την ημέρα ξεκουράζονταν κρυμμένοι μπορούσε να διαρκέσει μέχρι και τις δέκα ημέρες. Όσοι κατάφερναν να μη συλληφθούν και εφόσον έφταναν τελικώς στη Σμύρνη παραδίδονταν στις τουρκικές αρχές οι οποίες τους συνελάμβαναν, τους επιβίβαζαν σε ένα τουρκικό πλοιάριο που τους άφηνε στη Χίο. Από εκεί παρουσιάζονταν στον καπετάνιο του πρώτου πλοίου που αναχωρούσε για τον Πειραιά και του ζητούσαν να τους πάρει μαζί τους. Ο ανθρωπισμός και η αλληλεγγύη των Ελλήνων ναυτικών ήταν ο μόνος τρόπος για να εξασφαλιστεί η μετάβαση. 

Ο Έλληνας πλοίαρχος συνήθως τους έδινε την ώρα που θα επιβιβάζονταν στο πλοίο χωρίς τάχα να τους δει κάποιος συμπεριλαμβανομένου του εαυτού του. Μόλις το πλοίο αναχωρούσε για τον Πειραιά γινόταν η δήθεν ανακάλυψη και η παράδοση στις αρχές μόλις το πλοίο έπιανε την πειραϊκή προκυμαία. Καθώς ήταν πολλοί οι Έλληνες πλοίαρχοι που φοβόντουσαν να εμπλακούν σε αυτή την διαδικασία οι Δωδεκανήσιοι γνώριζαν συνήθως εκ των προτέρων σε ποια πλοία μπορούσαν να απευθυνθούν ένα εκ των οποίων ήταν το ΚΡΗΤΗ.

Οι Δωδεκανήσιοι μόλις έφταναν στον Πειραιά χαρούμενοι και με το γέλιο στο πρόσωπό τους, χαρακτηρίζονταν λαθρεπιβάτες και προσάγονταν στο τμήμα ελέγχου διαβατηρίων Πειραιά για εξακρίβωση ταυτότητας. Στη συνέχεια μετάγονταν φρουρούμενοι στο Πταισματοδικείο όπου συνήθως καταδικάζονταν σε 500 δραχμές πρόστιμο για παράβαση του νόμου περί αλλοδαπών. Οι άνθρωποι αυτοί κουρασμένοι από την θαλάσσια περιπέτεια που είχαν περάσει έφταναν ρακένδυτοι στον Πειραιά και συνήθως η ποινή που τους επιβαλλόταν πληρωνόταν από τα δωδεκανησιακά σωματεία που διενεργούσαν ασταμάτητα εράνους στον Πειραιά ειδικά για το σκοπό αυτό. 

Πρόστιμο και φυλάκιση των Δωδεκανησιών

Όμως όταν οι αφίξεις ήταν πολλές μέσα σε μικρό χρονικό διάστημα το πρόστιμο δεν μπορούσε να καταβληθεί και μετατρεπόταν σε 10ημερη φυλάκιση. Τότε τους οδηγούσαν από το πταισματοδικείο στην Γενική Ασφάλεια Πειραιώς. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του Νικόλαου Μανιά 42 τότε ετών, εργάτης στο επάγγελμα πατέρας 7 παιδιών που οδηγήθηκε στη φυλακή διότι συνέβη να μην μπορεί να καταβάλει το πρόστιμο του δικαστηρίου. Να σημειώσουμε ότι τα παιδιά ως ανήλικα αφήνονταν ελεύθερα, που σήμαινε ότι αν δεν εμφανίζονταν έγκαιρα οι συγγενείς του φυλακισμένου να τα παραλάβουν και να μεριμνήσουν για αυτά, οι αρχές τα οδηγούσαν σε ιδρύματα αλητοπαίδων όπως τα χαρακτήριζαν τότε. 

Τόπος συγκέντρωσης Δωδεκανησίων στον Πειραιά στάθηκαν οι συνοικίες της Νέας Καλλίπολης, τα λεγόμενα «Καρπάθικα», η περιοχή γύρω από το Χατζηκυριάκειο ίδρυμα και το Πέραμα για τους Συμιακούς κυρίως. Οι περιοχές αυτές δεν ήταν φυσικά στην κατάσταση που είναι σήμερα. Επρόκειτο για βραχότοπους που δεν υπήρχε δίκτυο αποχέτευσης και ύδρευσης. Ιπποκίνητες υδροφόρες προσπαθούσαν να μεταφέρουν το νερό στην περιοχή. Η καθαριότητα του πληθυσμού γινόταν με τη χρήση δημοτικών λουτρών όπως αυτών που σήμερα αποτελούν τη στέγη του πρώτου διαμερίσματος Πειραιά.

Μεταπολεμικά και όταν επιτεύχθηκε η ένωση της Δωδεκανήσου με την μητέρα Ελλάδα, σωματεία όπως ο Σύλλογος Απανταχού Καρπαθίων, έπρεπε να γίνουν οι σταυροφόροι της σωτηρίας των παιδιών των Δωδεκανήσων διότι και εκεί τα παιδιά πεινούσαν, ήταν ξυπόλητα και άρρωστα όπως και της ελεύθερης Ελλάδας. Έτσι έγιναν διαβήματα στην ΟΥΝΡΑ δια την αποστολή ειδών ρουχισμού και υποδήσεως. Έγιναν και μεμονωμένες ενέργειες όπως για παράδειγμα η Αδελφότης Καρπαθίων που απέστειλε ρουχισμό στα παιδιά της Καρπάθου. Μόνο οι Δωδεκανησιακές ενώσεις της Αμερικής ξεπέρασαν σε προσφορά ρουχισμού τους Δωδεκανησιακούς Συλλόγους του Πειραιά.