Γράφει ο Στέφανος Μίλεσης
Ο ποιητής της θάλασσας ο Νίκος Καββαδίας τιμάται και στον Πειραιά με μια προτομή που τοποθετήθηκε στο εμπορικό του λιμάνι, στην αρχή της Δευτέρας Μεραρχίας έξω από την αποβάθρα της Τρούμπας. Η προτομή αυτή φιλοτεχνήθηκε από τον γλύπτη Άγγελο Βλάσση με μέριμνα της Αδελφότητας Κεφαλλήνων και Ιθακησίων Πειραιά. Τα αποκαλυπτήρια της προτομής πραγματοποιήθηκαν στις 4 Ιουνίου 2022, στο πλαίσιο του εορτασμού των Ημερών Θάλασσας. Η επιλογή να πραγματοποιηθούν τα αποκαλυπτήρια την περίοδο των “Ημερών Θάλασσας” δεν ήταν τυχαία, αφού ο Νίκος Καββαδίας υπήρξε ο κατεξοχήν ποιητής της θάλασσας. Για τον ίδιο λόγο επιλέχθηκε και η τοποθέτηση της προτομής να γίνει σε ακτή, δίπλα στη θάλασσα που ο ποιητής είχε τόσο αγαπήσει.
Ο Νίκος Καββαδίας διατηρούσε ιδιαίτερη σχέση με τον Πειραιά αφού έζησε σε αυτόν από την ηλικία των έντεκα ετών. Το Πειραιόραμα ήδη είχε καταγράψει τη σχέση του με την πόλη από το 2014 με επιμέλεια της συνεργάτιδας Νανάς Ιωαννίδου σε άρθρο που έφερε τίτλο “Ο Πειραιάς του ποιητή Νίκου Καββαδία”.
Ωστόσο με αφορμή την τοποθέτηση προτομής του στην πόλη, έκρινα πως πρέπει η σχέση αυτή να επανέλθει σε ένα άρθρο ίσως για να γίνει περισσότερο κατανοητό πως ο τόπος και οι άνθρωποί του, ήταν εκείνοι που στάθηκαν διαμορφωτές σε μεγάλο βαθμό στο χαρακτήρα, στην ποίηση και στους στίχους της Νίκου Καββαδία. Όσον αφορά τα μειονεκτήματα που προκύπτουν από την επιλογή της συγκεκριμένης τοποθεσίας δεν θα πολλά, νομίζω οι Πειραιώτες που ζουν στην πόλη αντιλαμβάνονται… Ωστόσο θα πρέπει να αλλάξει κάτι επιτέλους με το φόντο της προτομής που μοιάζει περισσότερο με φυλακή με όλα εκείνα τα συρματοπλέγματα που υψώνονται πίσω ακριβώς από αυτήν.
Η γνωριμία του με τον Νίκο Τσαρούχη, τον Παπα-Πυρουνάκη, η αγάπη του για τον μέγα Πειραιώτη αθλητή Ευάγγελο Μενεξή, τα πειραϊκά σχολεία του Μπάρδη στο Πασαλιμάνι και το γυμνάσιο της Ελληνογαλλικής στη Χαριλάου Τρικούπη, ο μέντοράς του λογοτέχνης και ακαδημαϊκός Παύλος Νιρβάνας, οι φίλοι του, οι βόλτες, οι πειραϊκές εφημερίδες που πρωτοδημοσίευσαν τα ποιήματά του, αποτελούν μικρές αναφορές στοιχείων που διαμορφώνουν την αντίληψη για τον κόσμο που περιβάλλει ένα παιδί.
Νίκος Καββαδίας (1910 – 1975) ήταν γεννημένος στο Χαρμπίν της Μαντζουρίας (τότε Ρωσίας) από Κεφαλλονίτες γονείς. Ο πατέρας του Χαρίλαος, ασχολήθηκε με τις τροφοδοσίες και την “ρωσική” περίοδο της ζωής του ήταν τροφοδότης του ρωσικού στρατού. Το 1921 έλαβε την απόφαση με την σύζυγό του Δωροθέα να εγκατασταθούν στον Πειραιά, καθώς θα μπορούσε να εργαστεί στα πλοία στην ειδικότητα του τροφοδότη. Ο Νίκος Καββαδίας εκείνη την εποχή ήταν μόλις έντεκα ετών. Πραγματικά ο πατέρας του ναυτολογήθηκε τροφοδότης στο επιβατικό πλοίο ΠΟΛΙΚΟΣ που με αφετηρία το λιμάνι του Πειραιά αναχωρούσε για Θεσσαλονίκη, Σμύρνη και Κωνσταντινούπολη. Το πλοίο αυτό θα συμμετάσχει ενεργά ένα χρόνο αργότερα στη μεταφορά του ελληνικού στρατού από την Ιωνία στον Πειραιά όσο και στη μεταφορά των χιλιάδων προσφύγων.
Η οικογένεια Καββαδία αρχικά έμεινε στην Φρεαττύδα στον οδό Φραγκιαδών αργότερα όμως μετακόμισε στην οδό Βούλγαρη 118 στο Πασαλιμάνι (Ζέα).
Το σπίτι που εγκαταστάθηκαν σε ένα μικρό ήσυχο στενό εκείνη την εποχή, κοντά όμως στο κοσμικό Πασαλιμάνι, βρισκόταν στην ίδια γειτονιά με το σπίτι του Τσαρούχη, Και οι δύο τους πήγαιναν στο γειτονικό σχολείο αδελφών Μπάρδη στην σημερινή Λεωφόρο Γρηγορίου Λαμπράκη. Στου Μπάρδη γνώρισε ένα συμμαθητή ακόμα που αργότερα θα γινόταν γνωστός στον Πειραιά. Ήταν ο Παπα-Πυρουνάκης, ο αγωνιστής ιερέας με το μεγάλο κοινωνικό έργο που θα γίνει γνωστός ως “Ο πρωτοπρεσβύτερος του λαού”.
Λεπτομέρειες για την πειραϊκή ζωή του Νίκου Καββαδία γνωρίζουμε από την αδελφή του Τζένια Καββαδία (Τζένια Καββαδία “Σύντομο βιογραφικό. Τα πρώτα χρόνια” Εκδόσεις Άγρα) όπως κατέγραψε και σε μια παλαιότερη ανάρτηση του 2014, η συνεργάτιδα του Πειραιόραματος, η Νανά Ιωαννίδου. (Δείτε την παλαιότερη ανάρτηση εδώ).
Τα καλοκαίρια ο Χαρίλαος έπαιρνε τον γιο του μαζί στο πλοίο και εκεί ο Νίκος Καββαδίας ήρθε για πρώτη φορά σε επαφή με την ζωή των ναυτικών. Μετά το δημοτικό γράφτηκε στην Ελληνογαλλική Σχολή ΑΓΙΟΣ ΠΑΥΛΟΣ στη σημερινή λεωφόρο Χαριλάου Τρικούπη. Η επιλογή του συγκεκριμένου γυμνασίου είχε ίσως να κάνει, πως ο πατέρας του σταμάτησε τα μπάρκα και μαζί με έναν επιχειρηματία από την Πετρούπολη της Ρωσίας άνοιξαν κατάστημα τροφίμων στο Πασαλιμάνι που βρισκόταν κοντά στην Ελληνογαλλική σχολή. Σε αυτό το κατάστημα του Χαρίλαου Καββαδία στο Πασαλιμάνι συγκεντρώνονταν όλοι οι Ρώσοι Εμιγκρέδες του Πειραιά, που τότε ήταν πολλοί, συμπεριλαμβανομένου του προσωπικού του πρώην Ρωσικού νοσοκομείου. Αυτή η μάζωξη όμως δεν κράτησε για περισσότερο από ένα χρόνο. Ίσως εκείνη την εποχή οι συμμαθητές του Νίκου στην Ελληνογαλλική Σχολή που βρισκόταν μερικά μέτρα πιο πάνω από το εμπορικό του πατέρα του να του “κόλλησαν” το παρατσούκλι “Κόλλια”, υποκοριστικό που του το απέδωσαν λόγω της γέννησής του σε ρωσικό έδαφος και της σχέσης που είχε ειδικά ο πατέρας του με τους Ρώσους Εμιγκρέδες.
Απέναντι από την Ελληνογαλλική σχολή την εποχή εκείνη λειτουργούσε το Γυμναστήριο του Πειραϊκού Συνδέσμου όπου αγωνίζονταν όλα τα μεγάλα ονόματα της εποχής, δίπλα ακριβώς από το αρχαίο θέατρο της Ζέας.
Εκεί ο Νίκος Καββαδίας γνώρισε τον μεγάλο αθλητή Ευάγγελο Μενεξή που ήταν παλαιστής, πυγμάχος και αθλητής της άρσης βαρών του Πειραϊκού Συνδέσμου, ενώ παράλληλα είχε αποκτήσει μεγάλη δημοφιλία λόγω των εμφανίσεων που έκανε στις πρώτες παραγωγές του ελληνικού κινηματογράφου, εξαιτίας της εντυπωσιακής του διάπλασης. Ο Μενεξής όλη την δεκαετία του 1920 είχε στραμμένα πάνω του τα φώτα της δημοσιότητας, απέρριπτε όμως όσες προτάσεις του έκαναν, ακόμα και από αμερικανικά στούντιο και προτιμούσε να εργάζεται ως απλός πιεστής στα τυπογραφεία της καθημερινής πειραϊκής εφημερίδας «Σφαίρα». Ο Μενεξής επηρέασε τον Καββαδία που βάλθηκε να ασχοληθεί με τον αθλητισμό και στα γυμνασιακά του χρόνια σύχναζε στο γυμναστήριο του Πειραϊκού Συνδέσμου. Στον ελεύθερο χρόνο του πήγαινε στο θέατρο Χρυσοστομίδη στην Ζέα, σε παραστάσεις Καραγκιόζη και φυσικά κινηματογράφο.
Στο γυμνάσιο της Ελληνογαλλικής Σχολής του Αγίου Παύλου ο Καββαδίας είχε συμμαθητή τον Κώστα Αποστολίδη που ήταν ο γιος του μεγάλου λογοτέχνη και Ακαδημαϊκού Πέτρου Αποστολίδη γνωστού ως Παύλου Νιρβάνα. Ο Κώστας γνώρισε τον Νίκο Καββαδία στον πατέρα του και τότε άρχισε μια γνωριμία με ιδιαίτερη σημασία καθώς ίσως ο Καββαδίας να στράφηκε ολόψυχα στην ποίηση ύστερα από επιρροή που δέχθηκε από τη σημαντική αυτή γνωριμία.
Όπως σημείωσε η Τζένια Καββαδία: “ …έμενε τότε ο Νιρβάνας σ΄ ένα σπίτι δίπατο αρχοντικό στο Νέο Φάληρο. Ο Καββαδίας πήγαινε συχνά. Ο Νιρβάνας υπήρξε για τον δεκαπεντάχρονο Καββαδία ο πρώτος δάσκαλος. Του διάβαζε τα ποιήματα που έγραφε – βρίσκεται ανάμεσα στα βιβλία της εποχής εκείνης ένας μικρός τόμος με χρονογραφήματα και με την αφιέρωση: “Στο μικρό μου φίλο Ν. Καββαδία, από εκτίμηση στο νεαρό του τάλαντο”. Συχνά ο ηλικιωμένος συγγραφέας και ο νεαρός ποιητής κάνανε μακρινούς περιπάτους στους ήσυχους δρόμους του ήρεμου προαστίου με τις διάσπαρτες βίλες στο Νέο Φάληρο. Ένα είδος σιωπηλής λατρείας είχε ο μικρός Καββαδίας για τον πολιτισμένο και σοφό άνθρωπο, που του φέρθηκε σαν ίσος προς ίσο”.
Το 1928 δημοσιεύει ο Νίκος Καββαδίας στην πειραϊκή εφημερίδα ΣΗΜΑΙΑ, το πρώτο του ποίημα που έχει τίτλο “Θάνατος της παιδούλας” το οποίο υπογράφει ως Πέτρος Βαλχάλας. Ο πατέρας του Νίκου πέθανε το 1929. Ο Καββαδίας ακολούθησε το κατεξοχήν “πειραιώτικο” επάγγελμα που αποτελούσε επιλογή των περισσότερων νέων της εποχής του που ήταν η θάλασσα! Έγινε “μαρκόνης” (ασυρματιστής) και σύντομα απέκτησε ψευδώνυμο, λογοτεχνικό αυτή τη φορά, που ήταν “Μαραμπού” προερχόμενο από τον τίτλο της ποιητικής συλλογής του, που δημοσιεύθηκε το 1933 στην πρώτη σελίδα της εφημερίδας ΠΡΩΪΑ.
Το 1933 ήταν το έτος που σταμάτησε πλέον να κατοικεί στον Πειραιά και τράβηξε για την Αθήνα.
Ως ναυτικός ο Νίκος Καββαδίας ταξίδεψε με πολλά πλοία, όλο τον κόσμο και πέρασε χιλιάδες ώρες στον θάλαμο του ασυρμάτου και στην καμπίνα του γράφοντας στίχους που όμως οι περισσότεροι από αυτούς δεν διασώθηκαν καθώς ο ποιητής τους απαθανάτιζε πρόχειρα σε ό,τι έβρισκε μπροστά του που στη συνέχεια πετούσε. Ταξίδευε ασταμάτητα μέχρι το 1975.
Η “δίψα” του Καββαδία να γνωρίσει τον κόσμο, να δει, να ακούσει, να αισθανθεί και να μετουσιώσει τις αισθήσεις του σε στίχους ήταν τόσο μεγάλη που νομίζω συνοψίζεται σε μερικές μονάχα λέξεις «Όλο τον κόσμο γύρισες μα τίποτε δεν είδες» (Πούσι).
