του Στέφανου Μίλεση
Η ιστορία με την ύπαρξη μνημείου αφιερωμένο στον αφανή ναύτη του Εμπορικού Ναυτικού είναι παλαιά στον Πειραιά, καθώς ήταν και είναι η πρωτεύουσα της ελληνικής ναυτιλίας. Ο Δήμος Πειραιά είχε καθιερώσει -ήδη από την δεκαετία του ’20- την 7η Νοεμβρίου, ως ημέρα μνήμης προς τους αφανείς ήρωες του Εμπορικού μας ναυτικού, που χάθηκαν σε όλα τα μήκη και πλάτη των θαλασσών ακολουθώντας μέχρι τέλους την σκληρή μοίρα της ναυτικής εργασίας. Την ημέρα εκείνη πραγματοποιούνταν συγκεντρώσεις στην Πλατεία Αλεξάνδρας, από τα ναυτεργατικά σωματεία χωρίς όμως να υπάρχει κάποιο μνημείο.
Η απόφαση ανέγερσης ενός μνημείου υπέρ του «Αφανούς Ναύτη», αποτελούσε χρέος, όχι μόνο του Δήμου Πειραιώς, αλλά ολόκληρου του ελληνικού Έθνους, καθώς η Ελλάδα ως χώρα δεν όφειλε στο ναυτικό μόνο την εμπορική και οικονομική της ανάπτυξη, αλλά την ίδια της την ύπαρξη, την ανεξαρτησία της, την ευημερία της, τον ελεύθερο εν τέλει βίο της.
Έτσι το 1930 ο Ελευθέριος Βενιζέλος εγκαινίασε την έναρξη των εργασιών για την ύψωση ενός Τύμβου υπέρ του «Αφανούς Ναύτη» στη νήσο Ψυττάλεια. Το ιστορικό νησάκι έξω από τον Πειραιά επιλέχθηκε καθώς ήδη από το 1924 τελούνταν σε αυτό ετήσιες επιμνημόσυνες δεήσεις για τους χαμένους ναυτικούς του πλοίου ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ Ζ. που είχε βυθιστεί ακριβώς απ’ έξω. Το μνημείο του Ελ. Βενιζέλου ήταν γλάροι να πετούν πάνω από βράχους.
Το 1937 επιλέχθηκε το σχέδιο του πολιτικού μηχανικού Ι. Ζολώτα με την ονομασία ΝΑΥΤΙΛΟΣ καθώς κρίθηκε πως ήταν πραγματικά μεγαλοπρεπές για μνημείο, με έναν τεράστιο Σταυρό για τον Αφανή Ναύτη. Ο Ι. Ζολώτας ήταν εκείνος που μερικά χρόνια πριν είχε αναλάβει τα σχέδια για το Μέγαρο του Πειραϊκού Συνδέσμου. Τελικά όμως όμως λόγω του 2ου Π.Π. που ακολούθησε δεν κατασκευάστηκε ποτέ.
Στο μεταξύ η ελληνική συμμετοχή στον βωμό αίματος για το εμπορικό ναυτικό κατά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, ανήλθε στους 1.204 εξαφανισμένους Έλληνες ναυτικούς με 914 εμπορικά πλοία να έχουν βυθιστεί σε όλες τις θαλάσσιες περιοχές του πλανήτη συμπεριλαμβανομένου ακόμη και ποταμών!
Η απελευθέρωση βρήκε τον Πειραιά ξανά χωρίς μνημείο Αφανούς Ναύτη. Ύστερα από τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια η ημέρα μνήμης για τους χαμένους ναυτικούς επανήλθε στην Πλατεία Αλεξάνδρας όπως και προπολεμικά. Αργότερα κατά την δεκαετία του 1950 κάποια στεφάνια καταθέτονταν στην Τερψιθέα στις Εθνικές επετείους, στο Ηρώον που υπήρχε εκεί. Αυτό ήταν ένα μνημείο κατασκευασμένο το 1930 αφιερωμένο στους πεσόντες Πειραιώτες στους διάφορους πολέμους (Ηρώον).
Κάτω από την επιγραφή προστέθηκε και αφιέρωση και για τους χαμένους ναυτικούς.
Το Ηρώον όμως της Τερψιθέας καταστράφηκε επί Δικτατορίας όταν αποφασίστηκε η λεωφόρος 2ας Μεραρχίας να περάσει μέσα από τους κήπους, ενώνοντας το εμπορικό λιμάνι με εκείνο της Ζέας. Τότε η Δικτατορία προς αναπλήρωση αποφάσισε την κατασκευή ενός μνημείου Αφανούς Ναύτου στην Πειραϊκή. Στο μνημείο της Πειραϊκής κατασκευάστηκε ένας τεράστιος τσιμεντένιος σταυρός που στη βάση του έφερε σύνθεση αποτελούμενη από ένα θαλάσσιο κύμα που πάνω του φέρει πέντε (5) ορειχάλκινους γλάρους που συμβολίζουν τις πέντε ηπείρους. Η χούντα δηλαδή συνδύασε τον Σταυρό που είχε σχεδιάσει ο Ζολώτας για την Ψυττάλεια το 1937 με τους γλάρους του Ελευθερίου Βενιζέλου του μνημείου που εγκαινίασε το 1930!
Στο μνημείο του όρμου Μπαϊκούτση κάθε χρόνο την περίοδο της Ναυτικής Εβδομάδας το Υπουργείο Εμπορικής Ναυτιλίας τελούσε εκεί σχετική εκδήλωση. Στα χρόνια της μεταπολίτευσης όμως έπαψε το μνημείο να χρησιμοποιείται ενώ η βάση του (σύνθεση με γλάρους εκλάπη). Το μνημείο έπαυσε να χρησιμοποιείται, ενώ σταμάτησε και ο θεσμός της ναυτικής εβδομάδας. Ο Πειραιάς έμεινε για καιρό χωρίς δημόσιο μνημείο αφιερωμένο στους ναυτικούς του. Μέχρι τον Απρίλιο του 2019 όπου πραγματοποιήθηκαν τα αποκαλυπτήρια του αγάλματος του “Αφανούς Ναυτικού” στον προαύλιο χώρο του Ι.Ν. Αγίου Νικολάου Πειραιώς, του κατεξοχήν προστάτη Άγιου των ναυτικών. Το μνημείο φιλοτέχνησε ο Πειραιώτης γλύπτης Γεώργιος Ρούσσης, που φιλοτέχνησε και τον Ανδριάντα του Κ. Παλαιολόγου έξω από τον Ι.Ν. Αγίας Τριάδας Πειραιώς.
Η δαπάνη για τη φιλοτέχνηση και τοποθέτηση του Αφανούς Ναυτικού καλύφθηκε εξ ολοκλήρου από τον εφοπλιστή Βαγγέλη Μαρινάκη. Έτσι ο Αφανής ναύτης στον Πειραιά που δεν τιμήθηκε ούτε από τον Πολιτεία, ούτε από τα ναυτεργατικά σωματεία, τιμήθηκε από έναν εφοπλιστή!
