του Στέφανου Μίλεση
Ο Μακαριστός Μητροπολίτης Σισανίου και Σιατίστης Κυρός Πολύκαρπος υπήρξε μια σπουδαία προσωπικότητα του Πειραιά, γέννημα-θρέμμα της πόλης μας, που δημιούργησε ορφανοτροφεία, σχολείο, φιλανθρωπικούς συλλόγους και βιβλιοθήκες ενώ για το έργο του βραβεύτηκε από την Ακαδημία Αθηνών.
Προτίμησα να θέσω στο άρθρο όχι τον τίτλο στον οποίο ο ιερέας που τόσο αγαπήθηκε έφτασε, δηλαδή του Μητροπολίτη, αλλά εκείνον με τον οποίο έγινε γνωστός στον Πειραιά, του απλού ιεροκήρυκα. Για τους πιστούς ήταν και θα παραμείνει για πάντα ο πατέρας Πολύκαρπος αρχικά στον Ι.Ν. Αγίου Γεωργίου Κερατσινίου και αργότερα πρωθιερέας του Ι.Ν. Υπαπαντής του Σωτήρος Πειραιώς.
Όλοι γνώριζαν το έργο του ειδικά στην περιοχή των Ταμπουρίων. Είχε διαθέσει τους μισθούς του και την προσωπική του περιουσία σε ελεημοσύνες. Η μητέρα του πούλησε το σπίτι της για να τον βοηθήσει να αναγείρει ορφανοτροφείο απόρων κοριτσιών. Φιλοξένησε στο σπίτι του πατέρα του στο Χαϊδάρι 20 άπορα παιδιά. Αφιερώθηκε ολόψυχα στην προσφορά που μέχρι σήμερα συνεχίζει να εκτιμάται ως τεράστια.
Η πορεία της ζωής του χαρακτηρίστηκε από διαρκή αγώνα, στερήσεις και ανηφορική πορεία δεν θα μπορούσε να χωρέσει σε ένα μονάχα άρθρο. Προσωπική μου άποψη είναι πως η περίπτωση του πατέρα Πολύκαρπου θα έπρεπε να έχει τύχει διαφορετικής αντιμετώπισης, καθώς το έργο του ήταν μοναδικό. Έγινε χωρίς να διαθέτει ο ίδιος τα οικονομικά μέσα για να το υλοποιήσει. Η αξία του να δίνεις κάτι από υστέρημα, είναι σαφώς μεγαλύτερη από την προσφορά από περίσσευμα! Και ο πατέρας Πολύκαρπος σε όλη του την ζωή δημιούργησε από υστέρημα.
Ωστόσο οφείλω να σημειώσω πως όλο το έργο και την ζωή του μπορείτε να την διαβάσετε στο σημαντικό πόνημα του Διονυσίου Ν.Μ. (Ανατολικιώτη) που φέρει τον τίτλο “Ο Μακαριστός Μητροπολίτης Σισανίου και Σιατίστης ΚΥΡΟΣ ΠΟΛΥΚΑΡΠΟΣ” (Έκδοση του Φιλανθρωπικού Συλλόγου Πειραιά “Ο Άγιος Πολύκαρπος”, Πειραιάς 2002). Είχα την τιμή να γνωρίσω τον συγγραφέα (πτυχιούχο Θεολογίας) και να μιλήσουμε από κοντά πολλά χρόνια πριν, όταν με επισκέφθηκε στην Φιλολογική Στέγη Πειραιώς προσφέροντάς μου ένα αντίτυπο του βιβλίου του. Στο διάβα του χρόνου έτυχε να πέσουν στα χέρια μου πολλές άλλες αναφορές από εφημερίδες και θρησκευτικές εκδόσεις που αναφέρονταν στον “Αρχιερέα της Αγάπης” (έτσι τον χαρακτήρισε ο Διονύσιος Ν.Μ.) κι έτσι αποφάσισα να παραθέσω μερικά στοιχεία για τη ζωή και το έργο του, τουλάχιστον αυτό που αφορά στην πόλη του Πειραιά.
Ο Παναγιώτης Λιώσης
Ο Παναγιώτης Λιώσης γεννήθηκε στις 8 Σεπτεμβρίου 1900 στην Αγία Σοφία του Πειραιά. Πατέρας του ήταν ο Νικόλαος και μητέρα του η Φλωρεντία με καταγωγή από το Κρανίδι Αργολίδας, άνθρωποι πιστοί στην εκκλησία και οι δύο που δημιούργησαν οικογένεια πολύτεκνη με δέκα παιδιά.
Ο Παναγιώτης Λιώσης τελείωσε το Δεύτερο Γυμνάσιο Πειραιώς και γράφτηκε στη Θεολογική σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Τη φοίτησή του όμως διέκοψε η στρατιωτική του θητεία την περίοδο 1921 – 23 καθώς κηρύχθηκε επιστράτευση εξαιτίας του Μετώπου της Μικράς Ασίας.
Τον Φεβρουάριο του 1924 εκάρη Μοναχός στην Ιερά Μονή Φανερωμένης Σαλαμίνας όπου έλαβε και το όνομα Πολύκαρπος. Τον Μάρτιο του ίδιου έτους χειροτονήθηκε Διάκονος και διορίστηκε στον Ι.Ν. Αγίου Δημητρίου Ταμπουρίων και αργότερα στον Ι.Ν. Αγίου Γεωργίου Κερατσινίου.
Το 1926 ως διάκονος ακόμα στον Ι.Ν. Αγίου Γεωργίου Κερατσινίου ίδρυσε το “Μικτόν Δημοτικόν σχολείον ορφανών και απόρων ο Άγιος Γεώργιος”. Σε αυτό οι μαθητές εκτός από τα μαθήματα λάμβαναν μεσημεριανό γεύμα και έπαιρναν δωρεάν τα σχολικά εφόδια. Το “Μικτόν Σχολείον” λειτουργούσε εντός οικίας το ενοίκιο της οποίας κάλυπτε ο Ι.Ν. Αγίου Γεωργίου. Την ίδια εποχή ο Διάκονος Πολύκαρπος συνέχιζε τις σπουδές στο Πανεπιστήμιο που είχε διακόψει λόγω πολέμου, διδάσκοντας στο σχολείο των απόρων και προσφέροντας σε αυτό τον μισθό του, αφού η βοήθεια από την εκκλησία του Αγίου Γεωργίου δεν επαρκούσε.
Το 1929 ο Πολύκαρπος Λιώσης τελείωσε το Πανεπιστήμιο και χειροτονήθηκε Πρεσβύτερος λαμβάνοντας το οφφίκιο του Αρχιμανδρίτου. Τότε διορίστηκε στον Ι.Ν. Υπαπαντής του Σωτήρος στον Πειραιά.
Ορφανοτροφείο Αρρένων Άγιος Γεώργιος Πειραιώς
Το 1930 λόγω του γεγονότος πως το σχολείο που λειτουργούσε μετατράπηκε σταδιακά σε κοιτώνα απόρων το μετέτρεψε σε ορφανοτροφείο αρρένων με την επωνυμία “Ορφανοτροφείο Αρρένων Άγιος Γεώργιος Πειραιώς”. Καθώς το νοικιασμένο οίκημα δεν ήταν επαρκές για τη φιλοξενία των απόρων αγοριών τα μεταφέρει στο σπίτι του πατέρα του στο Χαϊδάρι αναζητώντας τρόπους στέγασης. Ήδη από το 1929 η Σταυρούλα Ζαντιώτου είχε προσφέρει ένα οικόπεδο για την ανέγερση ιδρύματος με τον όρο όμως να ανοικοδομηθεί ναός Αγίου Χαραλάμπους.
Επειδή το οικόπεδο αυτό ήταν μικρό ο πατέρας Πολύκαρπος διέθεσε όλη την ατομική του περιουσία που μαζί με χρήματα δωρεών πιστών αγοράστηκε με δόσεις ένα γειτονικό οικόπεδο. Στη νέα έκταση που προέκυψε ανεγέρθηκε το κτήριο του ορφανοτροφείου “ο Άγιος Γεώργιος” και το παρεκκλήσιο του Αγίου Χαραλάμπους που ήταν όρος της δωρήτριας.
Στις 7 Ιουλίου 1931 κατατέθηκε ο θεμέλιος λίθος και στις 15 Οκτωβρίου του ίδιου έτους μεταφέρθηκαν τα 20 ορφανά παιδιά που μέχρι τότε φιλοξενούνταν στο Χαϊδάρι.
Ο Ι.Ν. Του Αγίου Χαραλάμπους στον ίδιο χώρο θεμελιώθηκε στις 20 Οκτωβρίου 1930 αλλά ολοκληρώθηκε το 1932 με τα δύο του παρεκκλήσια να τιμούν τον Άγιο Γεώργιο τον Τροπαιοφόρο και τον ιερομάρτυρα Πολύκαρπο Σμύρνης. Εγκαινιάστηκε το 1945 από τον ίδιο τον κτήτορα που όμως ήταν πλέον Επίσκοπος.
Το βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών
Από την εποχή εκείνη που πέτυχε να ολοκληρώσει μόνος του τα θαυμαστά αυτά έργα, μαθαίνουμε πολλά για την δράση του από έγγραφο της Υπαπαντής Πειραιώς προς την Ακαδημία Αθηνών (με ημερομηνία 21 Σεπτεμβρίου 1934). Σύμφωνα με το εισηγητικό ο π. Πολύκαρπος χαρακτηριζόταν από αφιλοχρηματία, αγάπη των ενοριτών προς το πρόσωπό του, ελεημοσύνες και φιλανθρωπία. Για τα μέχρι τότε πεπραγμένα του μαθαίνουμε πως διέθεσε όλη του την περιουσία για την ανέγερση του ορφανοτροφείου αρρένων ΑΓΙΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ, το παρεκκλήσιο του Αγίου Χαραλάμπους, τον καλλωπισμό της εκκλησίας της Υπαπαντής, την πρόθεσή του να ιδρύσει γηροκομείο ενώ είχε ιδρύσει Φιλανθρωπικό σωματείο με την επωνυμία “Ο Άγιος Ιωάννης ο ελεήμων” με αποστολή την ανακούφιση απόρων ενοριτών και την παράλληλη λειτουργία βιβλιοθήκης.
Και αυτά τα πέτυχε όχι μόνο από εράνους αλλά προσφέροντας κάθε μήνα επί χρόνια το ένα τέταρτο του μισθού του (από τις 2000 δραχμές που λάμβανε μηνιαίως προσέφερε τις 500, ενώ όπως θα δούμε και τις υπόλοιπες 1500 θα τις διέθετε για ανάλογο σκοπό).
Αποτέλεσμα αυτών ήταν η Ακαδημία Αθηνών στις 27 Δεκεμβρίου του 1934 να τον βραβεύσει για το έργο του χορηγώντας του ολόκληρο το ποσό που αντιστοιχούσε στο βραβείο ΜΑΝΤΩ ΜΑΥΡΟΓΕΝΟΥΣ (Μαυρογένειον Βραβείο), ήτοι 135 λίρες Αγγλίας. Χαρακτηριστικό του ήθους του ιερέα ήταν το γεγονός πως όταν η Ενοριακή Επιτροπεία του Ιερού Ναού Υπαπαντής του Σωτήρος μετά το αποτέλεσμα της Ακαδημίας συνήλθε έκτακτα αποφάσισε να τελεστεί πανηγυρική λειτουργία στον ναό και να κληθούν διάφοροι άνθρωποι των γραμμάτων του Πειραιά να μιλήσουν για το έργο του π. Πολύκαρπου, εκείνος αρνήθηκε από ταπεινοφροσύνη να δημιουργηθεί οποιοσδήποτε θόρυβος γύρω από το όνομά του. Να σημειωθεί πως ο ταπεινός αυτός ιερέας δεν παρέστη στην τελετή απονομής των βραβείων αλλά δια αντιπροσώπου, ενώ ανήγγειλε πως όλο το ποσό του βραβείου θα το προσέφερε για την ανέγερση του γηροκομείου.
Η προσπάθεια για ίδρυση Γηροκομείου στην Αμφιάλη
Και πραγματικά ο πατέρας Πολύκαρπος όταν έλαβε το ποσό της Ακαδημίας Αθηνών είχε ξεκινήσει ήδη μια νέα προσπάθεια για ίδρυση γηροκομείου. Είχε αγοράσει ένα οικόπεδο στην περιοχή της Αμφιάλης για την εξόφληση του οποίου προσέφερε όλο το υπόλοιπο του μισθού που του απέμενε δηλαδή τις 1500 δραχμές.
Αφού με το μισθό του εξασφάλισε την αποπληρωμή του οικοπέδου της Αμφιάλης κίνησε να ιδρύσει το Γηροκομείο θέτοντας τον θεμέλιο λίθο του το 1934. Εκτός από τις 135 λίρες της Ακαδημίας Αθηνών ζήτησε από την μητέρα του να πουλήσει το σπίτι της και να το διαθέσει για την ανοικοδόμηση ου Γηροκομείου όπως και πραγματικά έγινε!
Το κτήριο του γηροκομείου περατώθηκε το 1939 αλλά τελικά χρησιμοποιήθηκε όχι για να στεγάσει γέροντες, αλλά ορφανοτροφείο θηλέων με την επωνυμία “Ορφανοτροφείο Θηλέων Ιερός Πολύκαρπος” καθώς έκρινε πως οι ανάγκες στον Πειραιά περίθαλψης απόρων παιδιών ήταν μεγαλύτερες του γηροκομείου. Τα ιδρύματα αρρένων ΑΓΙΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ και θηλέων ΑΓΙΟΣ ΠΟΛΥΚΑΡΠΟΣ λειτούργησαν με κοινό διοικητικό συμβούλιο υπό την προεδρία του ιδίου. Αεικίνητος όπως ήταν ουδέποτε σταμάτησε να δημιουργεί. Στο κτήριο του ορφανοτροφείου αρρένων δημιούργησε καλλιτεχνικό τυπογραφείο και ένα ιδιωτικό δημοτικό εκπαιδευτήριο.
Κατά την διάρκεια της κατοχής τα δύο οικήματα των ορφανοτροφείων στα Ταμπούρια επιτάχθηκαν από τους Γερμανούς και τα παιδιά μεταφέρθηκαν στο μικρό οίκημα του Χαϊδαρίου. Μεταπολεμικά τα κτήρια ήταν κατεστραμμένα και ακατάλληλα να κατοικηθούν. Η επισκευή τους κόστιζε όσο και η εξαρχής οικοδόμησή τους.
Το 1955 πραγματοποιήθηκε η συγχώνευση των δύο ορφανοτροφείων σε ένα ίδρυμα ώστε η λειτουργία τους να είναι λιγότερο δαπανηρή και έκτοτε έφεραν τον τίτλο “Ορφανοτροφεία αρρένων Άγιος Γεώργιος και Θηλέων Άγιος Πολύκαρπος”. Δεν θα αναφερθώ περισσότερο στην περαιτέρω λειτουργία του ιδρύματος αυτού καθώς η εστίαση του άρθρου γίνεται προς την κατεύθυνση του φιλάνθρωπου αυτού ανθρώπου του πατέρα Πολύκαρπου.
Στις 22 Σεπτεμβρίου 1958 ο π. Πολύκαρπος εκλέχθηκε από την Ιερά Σύνοδο Μητροπολίτης της μητροπόλεως Σισανίου και Σιατίστης. Συνέχισε και στη νέα του περιφέρεια το πλούσιο φιλανθρωπικό του έργο ιδρύοντας ορφανοτροφείο, γηροκομείο, οικοτροφείο θηλέων, 10 ενοριακά φιλόπτωχα ταμεία, 8 μαθητικά συσσίτια κ.α. Ποτέ όμως δεν λησμόνησε τον Πειραιά και όταν ειδοποιήθηκε από την Ιερά Σύνοδο το 1973 να αποχωρήσει συνέχιζε να ιερουργεί ειδικά στον Ι. Ν. Υπαπαντής του Σωτήρος με τον οποίο συνδέθηκε πνευματικώς και συναισθηματικώς.
Το 1976 ο ιεράρχης ίδρυσε κληροδότημα με έδρα τα Σιάτιστα με την επωνυμία “Κληροδότημα της αγάπης” με αποστολή την υλική συμπαράσταση σε νέους ορφανούς ή απόρους από πολύτεκνες οικογένειες που να είναι φοιτητές στις σχολές θεολογικής, ιατρικής, φιλοσοφικής, νομικής και χημείας σε πανεπιστήμια της Ελλάδας και να κατάγονται από την περιφέρεια της Μητρόπολης Σισσινίου και Σιατίστης. Το 1983 έγινε επέκταση χορήγησης υποτροφιών και σε φοιτητές από την περιοχή Πειραιώς, Κερατσινίου, από τις ενορίες Αγίου Γεωργίου Κερατσινίου, Υπαπαντής, Αγίου Παντελεήμονος Κερατσινίου, Παναγίας Βλαχερνών Αμφιάλης, Αγίου Αντωνίου Αμφιάλης, Αγίου Δημητρίου Πειραιώς και Αγίας Σοφίας Πειραιώς.
Το έργο του ανεξάντλητο, επαναλαμβάνω δεν μπορεί να καταγραφεί σε ένα άρθρο. Ενδεικτικά αναφέρω πως το 1986 παραχώρησε δωρεάν στην Μητρόπολη Πειραιώς αγρόκτημα 17 στρεμμάτων στην Παιανία για παιδικές κατασκηνώσεις όπου το 1993 η Μητρόπολη Πειραιώς οικοδόμησε εκεί 13 κτίρια για τη θερινή φιλοξενία παιδιών. Δίκαια η Μητρόπολη Πειραιώς τον ανακήρυξε μέγα ευεργέτη της.
Ο μέγας αυτός φιλάνθρωπος Πειραιώτης ιεράρχης εκοιμήθη στις 18 Νοεμβρίου 1996 αφήνοντας πίσω του τεράστιο έργο.
