του Στέφανου Μίλεση
Για την ίδρυση της Δημοτικής Αγοράς του Πειραιά χρειάστηκαν 24 χρόνια να βρεθεί η έκταση ανέγερσης κι όταν τελικά βρέθηκε, λειτούργησε για 107 χρόνια επί λιθόκτιστου κτιρίου!…”
Όσοι κατά καιρούς αναφέρονται στο ιστορικό ίδρυσης της Δημοτικής Αγοράς του Πειραιά (παρεμπιπτόντως να σημειώσω πως σήμερα δεν υφίσταται τέτοια) περιορίζονται μόνο στο κτήριο που απεικονίζεται σε εκείνο το γνωστό επιστολικό δελτάριο με λίγα λόγια για την κατασκευή του. Φυσικά η ιστορία της Δημοτικής Αγοράς Πειραιά αρχίζει πολλά χρόνια πριν καθώς το πρόβλημα με αυτήν δεν βρισκόταν στο κτίριο, αλλά στην έκταση οικοδόμησής του.
Αγορά εδωδίμων (τροφίμων) στον Πειραιά από το 1835 έτος που συστήθηκε ο Δήμος και μετά υπήρχε , αλλά αποτελούσε δημιούργημα των ίδιων των εμπόρων που απλά συγκεντρώνονταν σε μια πλατεία για να πουλήσουν τα προϊόντα τους. Πρώτη συγκέντρωση εμπόρων σε ένα σημείο της πόλης, καταγράφεται στην Ακτή Τζελέπη. Κάποια ξύλινα παραπήγματα δίπλα στο πανδοχείο του Γιαννακού Τζελέπη. Μέχρι το 1845 τα παραπήγματα της Ακτής Τζελέπη κάλυπταν τις βασικές αγοραστικές ανάγκες των πρώτων κατοίκων. Την χρονιά εκείνη όμως οι κάτοικοι της Υδραίικης συνοικίας απαίτησαν και στην περιοχή τους να λειτουργεί αγορά, ενώ ο ιστοριογράφος Μελετόπουλος στα “Πειραϊκά” του (σελ. 81) κάνει λόγο πως η Δημοτική Αγορά εξέταζε την περίπτωση δημιουργίας αγοράς κοντά στον Άγιο Σπυρίδωνα.
Το 1836 γίνεται δημοπράτηση από το κράτος εθνικής γης έκτασης 2572 Βασιλικών τετραγωνικών πήχεων στον Πειραιά για την δημιουργία Δημοτικής Αγοράς. Αυτή η γη είχε διαιρεθεί σε οικόπεδα, 80 στον αριθμό που χωρίζονταν μεταξύ τους από μικρούς δρομίσκους που έμοιαζαν περισσότερο με μονοπάτια. Όλα βρίσκονταν στο πρώτο οικοδομικό τετράγωνο της πόλεως, στο άκρο της Πλατείας Θεμιστοκλέους, εκεί που σήμερα δεσπόζει το Μέγαρο του ΝΑΤ.
Ωστόσο οι τιμές που δημοπρατήθηκαν ήταν υπέρογκες. Οι διάφοροι ιδιώτες-έμποροι που τόλμησαν να συμμετάσχουν στην δημοπρασία κατάφεραν να αγοράσουν μόλις τα 39 από τα 80 οικόπεδα. Γενικά η αγοραπωλησία θα λέγαμε πως ήταν αποτυχημένη λόγω υψηλής τιμής. Αλλά και από εκείνους που αγόρασαν οικόπεδα ελάχιστοι προχώρησαν… Από τους 39 νέους ιδιοκτήτες οικοπέδων, μόνο οι επτά κατέβαλαν μέρος του ποσού, ενώ οι υπόλοιποι καθυστερούσαν τις πληρωμές. Με τα πολλά δέκα οικοδομές που θα εξυπηρετούσαν εμπόρους ανεγέρθηκαν στα 39 αυτά οικόπεδα, οι οποίες όμως στο σύνολό τους ήταν προχειροκατασκευασμένες και σαθρές. Φιλοξένησαν για μικρό χρονικό διάστημα διάφορα εμπορικά τροφίμων άνευ επιτυχίας. Έτσι δημιουργήθηκε μια δυσαρέσκεια των εμπόρων της πόλης να οικοδομήσουν εκεί καταστήματα λόγω των μη ευνοϊκών όρων πώλησης. Όλα έδειχναν πως η ανέγερση Δημοτικής Αγοράς στον Πειραιά αποτελούσε σχέδιο απατηλό….
Και αφού η ίδρυση επίσημης Δημοτικής Αγοράς καθυστερούσε στον Πειραιά οι έμποροι τροφίμων άρχισαν να εμφανίζονται με διάφορα παραπήγματα στην Πλατεία Όθωνος (νυν Καραϊσκάκη) συμβάλλοντας στην ασχήμια και στη βρωμιά της πόλης. Φυσικά ως δικαιολογία προέβαλαν την έλλειψη προσδιορισμένου χώρου για την ίδρυση Δημοτικής Αγοράς.
Τότε ο Δήμος Πειραιώς σχημάτισε μια Επιτροπή η οποία ανέθεσε να εκθέσει στην Κυβέρνηση το πρόβλημα, ζητώντας κρατική παρέμβαση ώστε να δοθεί λύση. Διότι πίσω από τις υψηλές τιμές που εμπόδιζαν την δημιουργία αγοράς με ιδιωτική πρωτοβουλία κρυβόταν το πραγματικό πρόβλημα που ήταν το παρακάτω.
Ενώ προβλεπόταν η παραχώρηση διαφόρων εθνικών εκτάσεων (γηπέδων) προς τους Δήμους για κοινόχρηστες χρήσεις δεν προβλεπόταν σε αυτές παραχώρηση για ίδρυσης Δημοτικής Αγοράς! Συγκεκριμένα το κράτος προέβλεπε με τον προαναφερόμενο νόμο την παραχώρηση εθνικών γαιών προς τους Δήμους για να ιδρυθούν κοιμητήρια, Εκκλησίες, δημοτικά οικήματα, σχολεία, δρόμους, πλατείες, υδραγωγεία και κήπους, δεν προέβλεπε τίποτα όμως περί Δημοτικών Αγορών. Έτσι από την στιγμή που η έκταση έβγαινε στην δημοπρασία.
Φυσικά η δυσκολία κατανόησης του προβλήματος εκ μέρους του κράτους δεν αποτελεί σημερινό μονάχα φαινόμενο. Έπρεπε να περάσουν πολλά χρόνια για κινηθεί επιτέλους ο κρατικός μηχανισμός ο οποίος εξαρχής κατανοούσε το πρόβλημα αλλά δεν έκανε τίποτα για να το θεραπεύσει. Μέχρι που στις 28 Μαΐου 1859 ο υπουργός επί των Εσωτερικών Κ. Προβελέγιος και Οικονομικών Α. Κουμουνδούρος υπέγραψαν νόμο που δικαίωνε τον Δήμο Πειραιά!
Αν και ο νόμος αυτός που δημοσιεύθηκε στο Φ.Ε.Κ. 21/30 Μαΐου 1859 αποτελείτο από δύο μονάχα άρθρα, ήταν αρκετά για να επιλύσουν ένα πρόβλημα της πόλης που είχε κλείσει 24 χρόνια ταλαιπωρίας των κατοίκων της (1835 – 1859). Έφερε τίτλο “Περί παραχωρήσεως δωρεάν εθνικού γηπέδου εις πάσαν πόλιν και κωμόπολιν προς ανέγερσιν λιθοκτίστου αγοράς εδωδίμων”.
Το πρώτο άρθρο προέβλεπε πως σε κάθε κωμόπολη και πόλη του Ελληνικού Βασιλείου το κράτος θα παραχωρούσε την αναγκαία έκταση (από τα εθνικά γήπεδα που διέθετε), προς ανέγερση αγοράς εδωδίμων.
Το δεύτερο άρθρο αφορούσε ειδικώς την αγορά του Πειραιά! Με αυτό η κυβέρνηση παραχωρούσε στον Δήμο έκταση 2.572 τετραγωνικών πήχεων για την οικοδόμηση της δημοτικής αγοράς της πόλης. Μέσα στην έκταση αυτή συμπεριλαμβάνονταν και τα 39 οικόπεδα (έκτασης 953 τετραγωνικών Βασιλικών πήχεων) που είχαν δημοπρατηθεί και που είχαν αγοραστεί χρόνια πριν από ιδιώτες.
Ο Δήμος Πειραιώς αναλάμβανε παράλληλα την υποχρέωση να αποζημιώσει τους 39 αγοραστές υπολογίζοντας και τα χρήματα που κάποιοι εξ αυτών είχαν ήδη καταβάλει προς το κράτος. Για το λόγο αυτό το κράτος απέδιδε στον Δήμο Πειραιώς τα χρήματα που είχε εισπράξει από τις δημοπρατήσεις προς συμψηφισμό των αποζημιώσεων. Το θέμα είχε επιτέλους επιλυθεί και τίποτα δεν εμπόδιζε πλέον τον Δήμο Πειραιώς από την ανέγερση του κατάλληλου οικοδομήματος για το σκοπό αυτό.
Τον Νοέμβριο του 1861 εγκρίθηκε το σχέδιο του Μηχανικού Ι. Τριγγέτα ως το καταλληλότερο με προϋπολογισμό δαπάνης 149.683 δραχμών η οποία όμως προέβλεπε την κατασκευή λιθόκτιστου κτιρίου.
Ως κατασκευή η πειραϊκή αγορά υπήρξε πρωτεξαδέλφη της αθηναϊκής. Ο Τριγγέτας χρησιμοποίησε την αθηναϊκή ως πρότυπο. Το λιθόκτιστο κτίριο της Δημοτικής Αγοράς Πειραιά λειτούργησε δηλαδή από το 1862 έως το 1969 που το κατεδάφισε ο διορισμένος Δήμαρχος Αριστείδης Σκυλίτσης. Λειτούργησε δηλαδή 107 χρόνια σε λιθόκτιστο κτίριο! Δε χρειάζεται φυσικά να ειπωθεί πως ήδη από την δεκαετία του 1920 ο κόσμος του Πειραιά ήταν δυσαρεστημένος με την Δημοτική Αγορά καθώς ήταν αδύνατον να εξυπηρετήσει πολλαπλάσιο πληθυσμό από εκείνον για τον οποίο κατασκευάστηκε.
Γράφει το 1925 ο αρθρογράφος Ηλίας Βουτιερίδης που υπογράφει το άρθρο του με το ψευδώνυμο “Πίκουικ” πως η πειραϊκή αγορά σε αντίθεση με την αθηναϊκή έχει δίπλα της την θάλασσα και ξεπλένεται. Παραμένει όμως πάντοτε μια γριά, σαθρή, παμπάλαια και στενόχωρη όπως το ίδιο συμβαίνει και με την αθηναϊκή…. Και οι δύο αυτές αγορές πρέπει να κατεδαφιστούν, να θανατωθούν, να ανατιναχθούν στον αέρα, να πυρποληθούν, να εκλείψουν… “Δεν είναι αγοραί! Είναι μέγαιραι! Είναι στρίγγλες, φρικώδεις και ασχημότατες… είναι αποτρόπαιες. Στην Ευρώπη εισέρχεται ο υποψήφιος αγοραστής σε μια αγορά στην οποία δεν τον καταλαμβάνει φρίκη, ούτε ρείθρα αιμάτων αχνιζόντων, ούτε αιμοσταγείς κρεοπώλαι…”.
Και ο Ιωάννης Μεταξάς την περίοδο 1937 – 1938 είχε λάβει απόφαση να κατεδαφίσει τόσο την Δημοτική Αγορά Πειραιώς, όσο και το παρακείμενο Ωρολόγιο, μεταφέροντάς την πρώτη έναντι του Μεγάρου του Ταχυδρομείου (νυν Δημοτική Πινακοθήκη) στην έκταση που καταλάμβανε αρχικά το Πολεμικό Σχολείο και μεταγενέστερα η ΚΟΠΗ (εργοστάσιο παραγωγής στρατιωτικών ενδυμάτων και υποδημάτων). Όμως οι πολεμικές ανάγκες που προέκυψαν ανέστειλαν τα σχέδιά του.
Παρά τις διαμαρτυρίες η αγορά λειτούργησε για πολλά ακόμα χρόνια εξυπηρετώντας κι έναν ακόμα σκοπό διαφορετικό του προορισμού της. Τα περισσότερα καταστήματα που λειτουργούσαν εντός αυτής έφεραν ονομασίες νήσων. Κίμωλος, Κύθνος, Σύρος, Πάρος, Νάξος κ.ο.κ., ανάλογα με την καταγωγή των ιδιοκτητών τους. Ανεξάρτητα όμως από το είδος του καταστήματος (καφενείο, ουζερί, κρεοπωλείο, μανάβικο, ψαράδικο κλπ.) επιτελούσαν χρέη εμπορικής σύνδεσης (γραφείο διαμετακόμισης) των νησιωτών που η πινακίδα τους ανέγραφε, με τον Πειραιά.
Μόλις το καΐκι είτε το Λόρδικο (πλοίο ακτοπλοΐας) έφτανε από το νησί, δέματα νησιωτών μεταφέρονταν και εναποθέτονταν στο κατάστημα της αγοράς. Αργότερα θα περνούσε από εκεί ο παραλήπτης του δέματος να παραλάβει ό,τι του έστελναν οι συγγενείς του, η οικογένειά του ή κάποιοι γνωστοί του από το νησί. Φυσικά γινόταν και το αντίθετο. Μέλη του πληρώματος του πλοίου πήγαιναν στο κατάστημα όπου παραλάμβαναν δέματα για το νησί. Έτσι κάθε νησιωτική παροικία του Πειραιά είχε το δικό της “γραφείο διασύνδεσης” με το νησί αφού τα καταστήματα της αγοράς λειτουργούσαν και ως “ομφάλιος λώρος” των τόπων καταγωγής με την Μητρόπολη του Πειραιά. Όπως έχω γράψει και παλαιότερα στο άρθρο μου για το “ΣΤΕΚΙ ΤΟΥ ΑΡΤΕΜΗ” ο ιδιοκτήτης του Αρτέμης Σκαραμαγκάς ήταν από την Πάρο και το “Στέκι” του ήταν στην κυριολεξία στέκι των Παριανών του Πειραιά. Στο πίσω μέρος του ένα μικρό δωμάτιο-αποθήκη μπόγοι, βαλίτσες, καλάθια, κούτες και ντενεκέδες αποθηκεύονταν μέχρι να φτάσει η ώρα της αναχώρησης και να αναζητηθούν από τους ιδιοκτήτες τους.
Όταν η Δημοτική αγορά κατεδαφίστηκε από τον Σκυλίτση η αλήθεια είναι πως κανείς δεν διαμαρτυρήθηκε αφού ακόμα και οι ίδιοι οι ιδιοκτήτες που διατηρούσαν καταστήματα εντός αυτής διαμαρτύρονταν για την άθλια υγιεινή που επικρατούσε. Όταν όμως κατεδαφίστηκε οι 315 ιδιοκτήτες καταστημάτων έμειναν άστεγοι. Η πρόταση του Αριστείδη Σκυλίτση προς τον Νομάρχη για την κατεδάφιση της αγοράς υποβλήθηκε το 1968. Η θετική απάντηση του Νομάρχη Πειραιώς Κ. Καλογερόπουλου δόθηκε στις 4 Ιουλίου 1968. Όμως η κατεδάφιση πραγματοποιήθηκε τον Φεβρουάριο του 1969 και όχι το ’68 όπως έχει επικρατήσει να λέγεται. Η Δημοτική Αγορά Πειραιώς κατεδαφίστηκε εντός 48 ωρών ενώ όσοι αντέδρασαν απειλήθηκαν με προσωποκράτηση.
