Το πλοίο που ανατίναξε τον Πειραιά δύο φορές στα έντεκα χρόνια!

του Στέφανου Μίλεση

Η περίπτωση του “Μαρία Λουΐζα” είναι μοναδική καθώς σπάνια καταγράφεται πλοίο να καταστρέφει την ίδια πόλη δύο φορές από έκρηξη του φορτίου του και μάλιστα ακόμα σπανιότερα οι δύο φορές να απέχουν μεταξύ τους έντεκα ολόκληρα χρόνια!…

Στις 24 Οκτωβρίου 1952 η πόλη του Πειραιά συγκλονίστηκε από μια ισχυρή έκρηξη προερχόμενη από το λιμάνι. Η δόνηση που προκλήθηκε ήταν τόσο ισχυρή που προκάλεσε θραύσεις τζαμιών ακόμα και σε απομακρυσμένες συνοικίες. Οι κάτοικοι βγήκαν έντρομοι από τα σπίτια τους κι άρχισαν να τρέχουν στους δρόμους. Βλέπετε οι αναμνήσεις που διατηρούσαν οι περισσότεροι από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο ήταν ακόμα νωπές.

Χάος σε έναν μεταπολεμικό Πειραιά με πολλές μνήμες

Δεν είχαν ξεχαστεί οι αεροπορικές επιδρομές από την πρώτη μέχρι και την τελευταία μέρα του πολέμου. Κάποιοι άλλοι νόμιζαν πως επρόκειτο για ισχυρό σεισμό. Όσοι την ώρα εκείνη περπατούσαν στους παραλιακούς δρόμους του εμπορικού λιμανιού, κατάλαβαν πως επρόκειτο για έκρηξη προερχόμενη από πλοίο και έσπευσαν να καλυφθούν σε εισόδους κτηρίων για να προστατευθούν από τα θραύσματα που πίστεψαν ότι θα έπεφταν από τον ουρανό.

Από τη σύγχυση που προκλήθηκε και τον πανικό δημιουργήθηκαν διάφορα μικροατυχήματα ιδιαίτερα στα υδραίικα και στη συνοικία του Αγίου Βασιλείου. Γενικά προκλήθηκε μεγάλη αναστάτωση με τις γνωστές εικόνες που καταγράφονται σε θεομηνίες ή μεγάλες καταστροφές. Γυναίκες να αρπάζουν παιδιά στην αγκαλιά και να τρέχουν, φωνές και φυσικά τον κόσμο να κατεβαίνει στους δρόμους ρωτώντας τι συμβαίνει.

Δεν άργησε να γίνει γνωστό πως επρόκειτο για έκρηξη που συνέβη σε ένα ναυάγιο πλοίου που είχε βυθιστεί μέσα στο λιμάνι του Πειραιά κατά την διάρκεια της κατοχής. Ωστόσο αυτή η είδηση προκάλεσε ακόμα μεγαλύτερη ταραχή διότι κυκλοφόρησε η φήμη πως το πλοίο ήταν κατάφορτο εκρηκτικών τα οποία με τη σειρά τους θα έσκαγαν προκαλώντας μεγαλύτερη καταστροφή.

Η ανάγκη να ηρεμήσουν τα πνεύματα ήταν τόσο μεγάλη που αναγκάστηκε ο Λιμενάρχης Πειραιώς, ο Γεωργακόπουλος, να επικοινωνήσει με τον ραδιοφωνικό σταθμό Αθηνών ώστε να μεταδοθεί από το ραδιόφωνο έκκληση για ηρεμία.

Έκρηξη από ναυάγιο του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου

Η έκρηξη που ήταν υποθαλάσσια και προκλήθηκε από εργασίες που διεξήγαγε ένα συνεργείο δυτών, για την διάλυση του ναυαγίου του μεγάλου βουλγαρικού ατμόπλοιου “Μαρία Λουΐζα”. Οι αρχές έσπευσαν στο σημείο της έκρηξης και βρέθηκαν ενώπιον φρικτού θεάματος. Πάνω από το βυθισμένο ναυάγιο επέπλεε ένα καταδυτικό σκάφανδρο και ένας διαλυμένος πλωτός γερανός που χρησιμοποιείτο για την ανέλκυση των διαλυμένων τμημάτων ναυαγισμένων πλοίων.

Συντρίμμια του ναυαγισμένου βουλγαρικού ατμόπλοιου “ΜΑΡΙΑ ΛΟΥΪΖΑ” που ο εργολάβος είχε συλλέξει μέχρι τη στιγμή της έκρηξης.

Στον κατεστραμμένο πλωτό γερανό που μετά βίας επέπλεε βρέθηκε ένας νεκρός άνδρας, ενώ περίπου δέκα άλλοι ήταν τραυματίες. Η έκρηξη είχε προκληθεί εξαιτίας πυρομαχικών που βρίσκονταν εντός του ναυαγίου. Καθώς ο Λιμενάρχης δεν γνώριζε αν υπήρχαν κι άλλα πυρομαχικά και την ποσότητά τους, διατάχθηκε το κλείσιμο του λιμένα για την ναυσιπλοΐα. Στο λιμάνι του Πειραιά, τότε, σημειώθηκε πραγματικό κομφούζιο από την παρεμπόδιση διακίνησης ατμόπλοιων και πετρελαιοκίνητων σκαφών. Έξω από τον προλιμένα μαζεύτηκαν σκάφη της ακτοπλοΐας κατάφορτα από επιβάτες που δεν μπορούσαν να εισέλθουν στο λιμάνι, ενώ άλλο έμειναν στους προβλήτες φορτωμένα αναμένοντας την άρση της απαγόρευσης.

Εργάτες του συνεργείου ανέλκυσης ναυαγίων που διασώθηκαν της έκρηξης

Ο απολογισμός της καταστροφής

Στο μεταξύ κόσμος συνέρρεε στο “Παλατάκι” και στην Ακτή Ξαβερίου καθώς η είδηση που είχε κυκλοφορήσει ήταν πως τα θύματα ήταν πολλά. Η εντύπωση αυτή δόθηκε όχι μόνο εξαιτίας της σφοδρότητας της έκρηξης αλλά και από το γεγονός πως δεκάδες οχήματα πρώτων βοηθειών κατευθύνονταν προς τον προλιμένα. Ο κόσμος που έβλεπε την κατεύθυνσή τους τα ακολουθούσε. Πολλοί από αυτούς ήταν συγγενείς εργαζομένων στον ΟΛΠ ή σε διάφορα συνεργεία διάλυσης ναυαγίων.

Δήμαρχος Πειραιά τότε ήταν ο Γεώργιος Ανδριανόπουλος που επίσης κατέβηκε στον προλιμένα. Η εικόνα του λιμανιού από μόνη της ήταν ενδεικτική της τρομερής έκρηξης που είχε συμβεί. Κόπηκαν τα πρυμνήσια αρκετών πλοίων, στην Ακτή Ξαβερίου ανατράπηκαν λέμβοι ενώ από δύο κυματοθραύστες του προλιμένα αποσπάστηκαν τεράστιοι ογκόλιθοι. Ο κυματοθραύστης της Ακτής Βασιλειάδη είχε υποστεί μεγάλη ρωγμή.

Το χρονικό ενός ναυαγίου

Η διάλυση του βουλγαρικού πλοίου “Μαρία Λουΐζα” είχε ξεκινήσει 25 ημέρες πριν. Βρισκόταν βυθισμένο στο λιμάνι του Πειραιά από τον Μάιο του 1941. Ο τρόπος που διέλυαν τα ναυάγια εκείνη την εποχή ήταν συγκεκριμένος. Καθώς οι περισσότερες ελληνικές επιχειρήσεις ανέλκυσης δεν διέθεταν τεχνικά μέσα, τεμάχιζαν τα βυθισμένα πλοία τοποθετώντας δυναμίτες σε διάφορα σημεία τους. Στη συνέχεια με τον πλωτό γερανό ανέσυραν τα τεμαχισμένα τμήματά τους και τα πωλούσαν για σίδερο. Υπήρχαν φυσικά και περιπτώσεις που στήνονταν πολύχρονες επιχειρήσεις ανέλκυσης ναυαγίων οι οποίες κατάφερναν να επιτύχουν την ανέλκυση πολεμικών ή εμπορικών πλοίων (συμμαχικών ή εχθρικών) που ύστερα από επισκευή εισέρχονταν σε υπηρεσία εκ νέου. Πολλές μονάδες τότε που απέκτησε το πολεμικό μας ναυτικό προέρχονταν από αξιοποίηση ναυαγίων και αφορούσαν σε βοηθητικά πλοία, περιπολικά, κ.ο.κ.

Οι δυναμίτες που επικολλούσαν στα ναυάγια ήταν συνήθως τριών κιλών και πυροδοτούνταν με καλώδια ηλεκτρικού ρεύματος. Στην περίπτωση όμως του βουλγαρικού ατμόπλοιου, μόλις ο εργολάβος διέταξε την πυροδότηση, ακολούθησε η έκρηξη σηκώνοντας τεράστια στήλη νερού μαζί με καπνό.

Όταν λίγο αργότερα έγινε γνωστό σε μεγαλύτερη έκταση το όνομα του ναυαγίου που προκάλεσε την έκρηξη προκλήθηκε μεγάλη ανησυχία εξαιτίας της άσχημης θύμησης που διατηρούσαν οι παλαιότεροι. Στο άκουσμα του ονόματός του όλοι θυμήθηκαν την έκρηξη που είχε προκαλέσει κατά την διάρκεια της κατοχής.

Ελεγχόμενη έκρηξη νάρκης αμέσως μετά τον πόλεμο στο λιμάνι του Πειραιά. Η εκκαθάριση του λιμανιού από τα ναυαγισμένα πλοία του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου αποτελούσε μια δύσκολη επιχείρηση καθώς πολλά εξ αυτών είχαν βυθιστεί κατάφορτα επικίνδυνων φορτίων.

Το πειραϊκό παρελθόν του βουλγαρικού ατμόπλοιου “Μαρία Λουΐζα”

Συγκεκριμένα επρόκειτο για το βουλγαρικό ατμόπλοιο “Μαρία Λουΐζα” που είχε ενταχθεί στην γερμανική διοίκηση και εκτελούσε μεταφορές ανεφοδιάζοντας τα στρατεύματά τους. Το “Μαρία Λουΐζα” είχε καταπλεύσει στο λιμάνι του Πειραιά στις 29 Μαΐου 1941 κατάφορτο πυρομαχικών, ναρκών και βομβών για τα αεροπλάνα. Στο σημείο αυτό πρέπει να σημειώσουμε πως οι ημερομηνίες άφιξης του πλοίου στον Πειραιά όπως και η ημέρα της έκρηξης διαφέρουν καθώς στην κατοχή τέτοια περιστατικά οι ελεγχόμενες από τους Γερμανούς εφημερίδες τα αποσιωπούσαν.

Σε κάθε περίπτωση με το “Μαρία Λουΐζα” Γερμανοί τροφοδοτούσαν τα στρατεύματα τους. Το σκάφος πλεύρισε λίγο μετά τις μόνιμες δεξαμενές του λιμένος και θα ξεφόρτωνε το φορτίο του την επόμενη μέρα. Στο κατάστρωμά του επιπρόσθετα υπήρχαν δέματα χόρτου και μεγάλη ποσότητα πετρελαίου και βενζίνης σε βαρέλια. Όταν όμως νωρίς το πρωί την επομένη άρχισε η εκφόρτωση εκδηλώθηκε πυρκαγιά προκληθείσα από σαμποτάζ! Πραγματικά ύστερα από έρευνα διαπιστώθηκε πως επρόκειτο για δολιοφθορά από Έλληνες αντιστασιακούς οι οποίοι σε συνεργασία με τη Βρετανική μυστική υπηρεσία είχαν πληροφορηθεί για το δρομολόγιο του «Μαρία – Λουΐζα». (Σχετική η ανάρτηση για την δολιοφθορά του 1941 ΕΔΩ)

Το πλοίο “Πριγκίπισσα Μαρία – Λουΐζα” προκάλεσε την καταστροφή όλου της γύρω περιοχής
(φωτογραφία από http://morskivestnik.com)

Καθώς η πυρκαγιά του 1941 έλαβε μεγάλες διαστάσεις στάθηκε αδύνατον να κατασβεστεί. Τρία ρυμουλκά προσπάθησαν να σύρουν το ατμόπλοιο έξω από το λιμάνι αλλά λόγω της φωτιάς οι κάβοι ρυμούλκησης κόπηκαν. Τότε ο Βούλγαρος κυβερνήτης του Ιβάν Τόμοφ προσπάθησε μόνος του με τη μηχανή του πλοίου να το οδηγήσει εκτός λιμένος. Πενήντα μέτρα πριν το στόμιο εξόδου του λιμανιού το πλοίο ανατινάχθηκε συγκλονίζοντας όλο τον Πειραιά.

Διάσπαρτα χιλιάδες κομμάτια έφυγαν σφυρίζοντας με μεγάλη ταχύτητα προς όλες τις κατευθύνσεις. Δύο πλοία που βρίσκονταν σχετικά κοντά το γερμανικό «Alicante» και το ρουμανικό «Zhiul» λόγω της έκρηξης αχρηστεύθησαν τελείως σα να είχαν χτυπηθεί από εχθρική αεροπορία.

Το γερμανικό πλοίο ALICANTE φλεγόμενο στον Πειραιά ύστερα από την έκρηξη του βουλγαρικού πλοίου “Πριγκίπισσα Μαρία – Λουΐζα”
(φωτογραφία από http://morskivestnik.com)

Ο κυβερνήτης του Ιβάν Τόμοφ σκοτώθηκε σε ηλικία 43 ετών και το σχετικό πιστοποιητικό θανάτου του καταγράφει ως τοποθεσία τον Πειραιά. Μαζί με αυτόν κι άλλοι έξι Βούλγαροι ναυτικοί από τους 28 που ήταν συνολικά ναυτολογημένοι. Τα θύματα της «Μαρία – Λουΐζα» ήταν οι πρώτοι νεκροί ναυτικοί της Βουλγαρίας στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Μεταπολεμικά η Βουλγαρία τίμησε τον Τόμοφ για την προσπάθειά του να βγάλει το πλοίο έξω από το λιμάνι και είχε αιτηθεί την τίμηση και από το ελληνικό κράτος ή έστω από τον Δήμο Πειραιά.

Ο Βούλγαρος Πλοίαρχος Ιβάν Τόμοφ
(φωτογραφία από http://morskivestnik.com)

Βουλγαρία: Ο σύμμαχος της “Δωδέκατης ώρας”….

Ωστόσο η σωτήρια ενέργεια για τον Πειραιά, του Καπετάνιου και του πληρώματος του βουλγαρικού πλοίου, δεν απαλλάσσει τη Βουλγαρία από το κατηγορητήριο του συνεργάτη των Γερμανών. Παραδόθηκαν ψυχή και σώματι στους Γερμανούς και χρησίμευσαν ως γέφυρα για την κυριαρχία του Άξονος στη Βαλκανική.

Το έδαφός τους χρησιμοποιήθηκε ως γέφυρα της γερμανικής εισβολής, μέσω της οποίας πλευροκοπήθηκε ο ελληνικός στρατός, ενώ στη συνέχεια βρέθηκε ως κατοχική δύναμη διαπράττοντας ακρότητες στη χώρα μας. Η κατοχή ελληνικών εδαφών της Μακεδονίας και της Θράκης αλλά και της Νότιας Σερβίας, αποτελούσε το αντίτιμο που έλαβαν για τη συνεργασία τους. Το γεγονός επίσης ότι η Βουλγαρία την «δωδεκάτη ώρα», την τελευταία δηλαδή στιγμή, και αφού πρώτα είδε ότι η Γερμανία χάνει τον πόλεμο, κινητοποίησε μερικές στρατιωτικές μονάδες για να φανεί ότι συμπράττει στο συμμαχικό αγώνα, δεν προεξοφλεί τη λήθη των εγκλημάτων που διέπραξε όπως και δεν προεξοφλεί την αποφυγή της δίκαιης τιμωρίας της.

Το ίδιο βέβαια ισχύει και για την Τουρκία, την Ιταλία, την Ουγγαρία και όλες τις υπόλοιπες χώρες που βρέθηκαν στο πλευρό των συμμάχων από συμφέρον της τελευταίας στιγμής. Δικαίως λοιπόν σε όλες αυτές τις χώρες αποδόθηκε ο τίτλος «σύμμαχοι της δωδεκάτης ώρας».