του Στέφανου Μίλεση
Το Πυροσβεστικό Σώμα ιδρύθηκε με τον Ν. 4661 το 1930. Προγενέστερα η πυρόσβεση είχε ανατεθεί σε άλλους σχηματισμούς πυρόσβεσης, όπως Λόχος Πυροσβεστών, Διλοχία Σκαπανέων και Πυροσβεστών, η Πυροσβεστική Μοίρα (1910) και ο λόχος Πυροσβεστών (1914). Όμως οι σχηματισμοί πυρόσβεσης που έδρασαν στον Πειραιά πριν από την ίδρυση του Πυροσβεστικού Σώματος αποτελούν μια ξεχωριστή έρευνα.
Τη μορφή που σήμερα γνωρίζουμε πως έχει η Πυροσβεστική την απέκτησε από το 1930 και μετά με την έκδοση του προαναφερόμενου νόμου. Στον Δήμο Πειραιώς η Πυροσβεστική ως Σώμα του Ν.4661 εμφανίστηκε δύο χρόνια αργότερα, το 1932. Με απόφαση του Υπουργού των Εσωτερικών συστάθηκαν δύο Πυροσβεστικοί Σταθμοί Α’ και Β’ τάξεως. Πρώτος Διοικητής της Πυροσβεστικής Υπηρεσίας Πειραιά υπήρξε ο Υποδιοικητής Α΄ Τάξεως Κωνσταντίνος Σπυριδάκης. Ο Διοικητής μαζί με το επιτελείο του απάρτιζαν την Κεντρική Διοίκηση και έδρευαν σε μισθωμένη ιδιωτική κατοικία επί της Λεωφόρου Βασιλέως Κωνσταντίνου 46 (σημερινή Ηρώων Πολυτεχνείου).
Ο πρώτος σταθμός στεγάστηκε σε ιδιωτικό οίκημα της οδού Ντενύ Κοσσέν 9 (σημερινή 34ου Συντάγματος Πεζικού), ενώ ο δεύτερος σε δημοτικό οίκημα στην οδό Φίλωνος 31 δίπλα ακριβώς από το Μέγαρο ΤΤΤ (Ταχυδρομείο, Τηλεφωνείο, Τηλεγραφείο) που είναι η σημερινή Δημοτική Πινακοθήκη Πειραιά.
Οι δύο σταθμοί βρίσκονταν σε μικρή απόσταση μεταξύ τους, ωστόσο είχαν να καλύψουν μια δύσκολη περιοχή γεμάτη από βιομηχανίες, βιοτεχνίες, επαγγελματικά εργαστήρια, μηχανουργεία, ναυπηγεία, δεξαμενές και άλλες ευαίσθητες εγκαταστάσεις.
Ο Πειραιάς δηλαδή θεωρείτο μια από τις δυσκολότερες περιοχές πυροσβεστικής κάλυψης. Οι δύο πυροσβεστικοί σταθμοί καλούνταν λοιπόν να καλύψουν μια τεράστια περιοχή σε έκταση και πληθυσμό (ο Πειραιάς τότε άρχιζε από το πευκόφυτο Πέραμα, ενώ συμπεριλάμβανε και τις εκτάσεις μέχρι το Κουτσικάρι (Κορυδαλλό) όπως και τις πυκνοκατοικημένες προσφυγικές συνοικίες της Δραπετσώνας και της Νέας Κοκκινιάς (Νίκαιας)). Μοναδικός εξοπλισμός το 1932 ήταν 2 αντλιοφόρα οχήματα και 4 κοινά βυτιοφόρα.
Λόγω της πολυπλοκότητας των πυρκαγιών του Πειραιά (καύση χημικών, πετρελαίων, ελαίων κλπ) η εκπαίδευση του προσωπικού είχε ανατεθεί στο χημικό μηχανικό και πρώην Διοικητή της Πυροσβεστικής Υπηρεσίας Πετρουπόλεως Αλκιβιάδη Κοκκινάκη. Τα κτήρια που στεγάστηκαν οι δύο αυτοί Πυροσβεστικοί Σταθμοί Πειραιώς ήταν τα εξής:
Πρώτος Πυροσβεστικός Σταθμός Πειραιά (Α’ Τάξης – 1932)
Το παλαιό ακίνητο που για χρόνια δεσπόζει με την παρουσία του επί της οδού 34ου Συντάγματος πεζικού 9, από το 2020 ανήκει πλέον στο δημόσιο ύστερα από αναγκαστική απαλλοτρίωση που προχώρησε το υπουργείο πολιτισμού, λόγω του της θέσης του καθώς βρίσκεται εντός του αρχαιολογικού χώρου των Αστικών Πυλών.
Το εν λόγω ακίνητο στη θέση “Ντάπια” στην τοποθεσία “Λάκκα Βάβουλα”, κουβαλά όλη τη σημαντική ιστορία του πρώτου σταθμού Πυροσβεστικής του Πειραιά για αυτό και στους παλαιούς Πειραιώτες το ακίνητο είναι γνωστό ως το “παλαιό κτήριο της Πυροσβεστικής υπηρεσίας”.
Το οικόπεδο αποκτήθηκε από τον Ιωάννη Εμμανουήλ το 1910 εντός του οποίου το 1916 ο κτήτορας ανήγειρε οικία για τη στέγαση της οικογένειάς του. Το σπίτι εντός του οικοδομικού τετραγώνου στο οποίο βρισκόταν (ΟΤ 160) περιβαλλόταν στα δυτικά όπου είχε και την πρόσοψή του, από την οδό Ντενύ Κοσσέν 9 (σημερινή 34ου Συντάγματος Πεζικού), ανατολικά με την οδό Ελένης Ζαννή και νότια με την οδό Κόδρου. Η τελευταία περνούσε από τα πλάγια του κτηρίου έτσι ώστε αυτό να βρίσκεται στη γωνία 34ου Συντάγματος Πεζικού με Κόδρου. Στη βόρεια πλευρά του συνόρευε με το κτήριο Ξυλεμπορικών επιχειρήσεων Στέφανου Σοφιανού και αμέσως μετά υπήρχε η σημερινή οδός Διστόμου. Η περιγραφή έχει ιδιαίτερη σημασία για την κατανόηση της περιοχής όπως είχε τότε, καθώς σήμερα με το ενοποιημένο αρχαιολογικό πάρκο των Αστικών Πυλών η οδός Κόδρου στα πλάγια του κτηρίου δεν υφίσταται πλέον και σταματά στην απέναντι πλευρά του 34ου Συντάγματος Πεζικού.
Η οικία Εμμανουήλ είναι ένα διώροφο κτίσμα του οποίου κάθε όροφος (ισόγειο και πρώτος) έχουν επιφάνεια από 465 τ.μ. Το ισόγειο χρησιμοποιείτο για τη στάθμευση των οχημάτων, ενώ ο Α’ όροφος χρησιμοποιήθηκε για γραφεία και διαμονή του προσωπικού.
Το ακίνητο βρισκόταν μισθωμένο από το 1932 στην Πυροσβεστική υπηρεσία παραμένοντας στην ιδιοκτησία απογόνων της οικογένειας Εμμανουήλ μέχρι το 2005. Εκείνο το έτος περιήλθε στην ιδιοκτησία του Γραφείου Γενικού Τουρισμού ΣΙΒΑ (SIVA TRAVEL) ενώ όταν απαλλοτριώθηκε το 2020 ανήκε στις εταιρείες SIVA TRAVEL και METATRON A.E. (Tεχνική Επενδυτική Ακινήτων Ανώνυμη Εταιρεία).
Δεύτερος Πυροσβεστικός Σταθμός Πειραιά (Β’ Τάξεως) (1932)
Ο Δεύτερος Πυροσβεστικός Σταθμός έδρευε σε δημοτικό οίκημα στην οδό Φίλωνος 31. Το δημοτικό αυτό κτήριο κατασκευάστηκε το 1891 εξ αρχής για χρήση “Πυροσβεστείου” και η ύπαρξή του αποτελεί τρανή απόδειξη για την ύπαρξη και λειτουργία πυροσβεστικών σχηματισμών στον Πειραιά πριν από την επίσημη συγκρότηση του Πυροσβεστικού Σώματος και τη λειτουργία του στον Πειραιά από το 1932.
Σήμερα το οίκημα λειτουργεί ως “Κοινωνικό Παντοπωλείο” του Δήμου, ενώ στον ισόγειο χώρο του λειτούργησε για χρόνια το βιβλιοχαρτοπωλείο του Καλούδη. Το κτήριο κατασκευασμένο με την τυπική διάταξη πυροσβεστικού σταθμού (ισόγειο για βυτία, α’ όροφος για γραφεία και διαμονή προσωπικού). Ως προς το έτος οικοδόμησής του, παρά τις διάφορες ημερομηνίες που κατά καιρό έχουν χρησιμοποιηθεί, θα χρησιμοποιήσω αυτή που επίσημα αναγράφεται στην μαρμάρινη πινακίδα του δηλαδή το έτος 1909.
Πολεμική Προετοιμασία
Οι δύο αυτοί Πυροσβεστικοί Σταθμοί ήταν αδύνατον από μόνοι τους να αντιμετωπίσουν στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο που διαγραφόταν πως θα ακολούθησε όλη την κόλαση των βομβαρδισμών. Ο Πειραιάς το μεγαλύτερο λιμάνι της Ανατολικής Μεσογείου ήταν σίγουρο πως θα αποτελούσε το στόχο της εχθρικής αεροπορίας. Για αυτό και ήδη από το 1938 ο Ι. Μεταξάς είχε θέσει τον Πειραιά σε τροχιά πολεμικής προετοιμασίας.
Στο δίκτυο ύδρευσης της πόλης τοποθετήθηκαν σε διάφορα σημεία 200 πυροσβεστικοί κρουνοί (υδροστόμια) ώστε να επιτυγχάνεται η υδροδότηση σύντομα χωρίς να απαιτείται χρονοβόρα μετακίνηση των βυτίων. Αυτοί διατηρούνται μέχρι σήμερα και αποτελούν έργο του καθεστώτος της 4ης Αυγούστου.
Εξάλλου λίγο πριν την κήρυξη του πολέμου προβλέφθηκε η λειτουργία κι άλλων προσωρινών Πυροσβεστικών Σταθμών που λειτούργησαν σε επιταγμένα οικήματα:
- Στο 9ο Σχολείο της Αγίας Σοφίας
- Στο γκαράζ του Λεωνίδα Αποστολίδη στην οδό Πλούτωνος
- Σε γκαράζ οικήματος οδού Ρήγα Φεραίου στην Κοκκινιά.
Τα Πυροσβεστικά Συνεργεία
Παράλληλα με τους Πυροσβεστικούς Σταθμούς προβλέφθηκε και η λειτουργία εννέα (9) Πυροσβεστικών Συνεργείων (Πολεμικών δηλαδή σταθμών) εντός των οποίων έδρευε δύναμη άμεσης επέμβασης για απεγκλωβισμό ατόμων στα ερείπια και γενικά αντιμετώπιση των καταστροφικών αποτελεσμάτων των βομβαρδισμών. Με τα πυροσβεστικά συνεργεία εξασφαλιζόταν η διασπορά της Πυροσβεστικής σε όλες τις συνοικίες, η άμεση παρουσία της μετά τον βομβαρδισμό, όταν πιθανότατα οι δρόμοι θα είχαν κλείσει από τα συντρίμμια και η μετακίνηση οχημάτων θα ήταν αδύνατη. Τα Πυροσβεστικά συνεργεία εφοδιάστηκαν με επιταγμένα βυτιοφόρα ενώ μόνιμοι και έφεδροι χωρίστηκαν σε βάρδιες ώστε να καλύπτουν όλο το 24ωρο. Στις περισσότερες περιπτώσεις καταβλήθηκε προσπάθεια ώστε τα βυτιοφόρα να βρίσκονται σε επιταγμένα γκαράζ ενώ το προσωπικό τους να διημερεύει/διανυκτερεύει σε διπλανές οικίες.
Τα Πυροσβεστικά Συνεργεία ήταν:
Α’ Συνεργείο: Γκαράζ Μιχαήλ Κατσίνη στην Κολοκοτρώνη 115 και στο οίκημα της Κολοκοτρώνη 134 (3 μόνιμοι Πυροσβέστες, 3 οδηγοί, 8 έφεδροι)
Β’ Συνεργείο: Γκαράζ Ευστρατίου Δικαιουλάκου στην οδό Ζωσιμάδων 40β (3 μόνιμους πυροσβέστες, 3 οδηγούς, 7 εφέδρους)
Γ’ Συνεργείο: Γκαράζ αδελφών Χιωτάκη στην οδό Αρτεμησίου 58 και σε οίκημα στην Αρτεμησίου 62 (3 μόνιμοι πυροσβέστες, 3 οδηγοί, 10 έφεδροι).
Δ’ Συνεργείο: Γκαράζ Σωκράτη Γραμματικού, στην οδό Ιπποδαμείας 54 και στο 3ο Γυμνάσιο Θηλέων (3 μόνιμους Πυροσβέστες, 3 οδηγούς, 10 έφεδροι).
Ε’ Συνεργείο: Γκαράζ Διογένους Χατζηγαβριήλ στην οδό Πέτρου Ράλλη 160 και σε οικία του Κων. Μαυρομάτη στην Π. Ράλλη 164 (3 μόνιμοι Πυροσβέστες, 3 οδηγοί, 11 έφεδροι).
Στ’ Συνεργείο: Γκαράζ Μπεκρή στην οδό Αγχιάλου 6, και σε διπλανό οίκημα στην ίδια οδό (3 μόνιμοι πυροσβέστες, 2 οδηγοί, 9 έφεδροι).
Ζ’ Συνεργείο: Γκαράζ Λίνας Παγκάλου στην οδό Πεσματζόγλου 2 και σε οίκημα απέναντι από αυτό (3 μόνιμους Πυροσβέστες, 3 οδηγοί, 8 έφεδροι).
Η’ Συνεργείο: Στο Γκαράζ της Στοάς του εργοστασίου ΜΠΟΤΚΟ στην οδό Ιωάννου Ρέντη και σε οίκημα παραπλεύρως (3 μόνιμοι Πυροσβέστες, 3 οδηγοί, 8 έφεδροι).
Θ’ Συνεργείο: Στο Γκαράζ Φραγκάτου στην οδό Βενιζέλου 141 και σε οίκημα πάνω από αυτό (3 μόνιμοι Πυροσβέστες, 3 οδηγοί, 8 έφεδροι).
Λιμενικός Πυροσβεστικός Σταθμός Πειραιώς
Στα πλαίσια της πολεμικής προετοιμασίας άρχισε να λειτουργεί και ο Λιμενικός Πυροσβεστικός Σταθμός Πειραιώς. Η πρόβλεψη να λειτουργεί ένας τέτοιος σταθμός στο λιμάνι του Πειραιά είχε πραγματοποιηθεί ήδη από το 1937. Όταν όμως διαπιστώθηκε πως ο πόλεμος ήταν βέβαιος διατάχθηκε η άμεση λειτουργία του!
Έτσι ο Λ.Π.Σ. Πειραιώς άρχισε να λειτουργεί στις 6 Δεκεμβρίου 1938, ενώ η απόφαση να λειτουργήσει δημοσιεύθηκε σε ΦΕΚ της 3ης Ιανουαρίου 1939. Ενδεικτικό της άμεσης ανάγκης να λειτουργήσει Πυροσβεστική μέσα στο λιμάνι του Πειραιά ήταν πως δεν προσλήφθηκαν Κυβερνήτες και Μηχανικοί για να λειτουργήσουν πλωτά πυροσβεστικά μέσα, αφού τέτοια δεν υπήρχαν! Ουσιαστικά αποτελούσε έναν ακόμα Πυροσβεστικό Σταθμό στον Πειραιά, Α’ τάξεως, με αποστολή την πυρόσβεση των πυρκαγιών που θα προκαλούσαν οι αεροπορικές επιδρομές στη χερσαία ζώνη (πέτρινες αποθήκες, γερανοί, εγκαταστάσεις). Αν και στον τίτλο του έφερε τον όρο “Λιμενικός” ουδέποτε υπήρξε τέτοιος εκείνη την περίοδο, αφού στερείτο πλωτών μέσων.
Έναρξη Πολέμου
Και πραγματικά ο Πειραιάς δέχθηκε εναέριες επιδρομές ήδη από την πρώτη ημέρα του πολέμου (28η Οκτωβρίου) από Ιταλούς, στη συνέχεια από Γερμανούς (6 – 7 Απριλίου Μεγάλη αεροπορική επιδρομή με ανατίναξη αγγλικού πλοίου ΚΛΑΝ ΦΡΕΪΖΕΡ που κατέστρεψε όλη την παράκτια ζώνη της πόλης). Μέχρι την κατάληψη της πόλης από τους Γερμανούς οι σειρήνες ήχησαν στον Πειραιά 270 φορές προειδοποιώντας τον άμαχο πληθυσμό για επερχόμενο βομβαρδισμό.
Στον Κατοχικό Πειραιά
Αλλά και μετά την γερμανική κατοχή του Πειραιά, η πόλη ήταν σίγουρο πως θα δεχόταν αεροπορικές επιδρομές των Συμμάχων που αποσκοπούσαν στην καταστροφή του Πειραϊκού λιμένα που στα χέρια των Γερμανών αποτελούσε βάση τροφοδοσίας του Μεσογειακού μετώπου τους. Για το σκοπό αυτό στις 29 Μαΐου 1943 αποφασίστηκε η ίδρυση και Τρίτου Πυροσβεστικού Σταθμού στον Πειραιά. Ωστόσο αυτός δεν λειτούργησε ανεξάρτητα αλλά η δύναμή του διασπάστηκε στους ήδη υπάρχοντες δύο σταθμούς και στα εννιά Πυροσβεστικά συνεργεία που ήδη λειτουργούσαν. Αποτέλεσε δηλαδή έναν “πλάγιο” δρόμο ώστε με έμμεσο τρόπο να αυξηθεί η υλική και ανθρώπινη δύναμη των υπαρχόντων σταθμών για κάλυψη αναγκών.
Με αυτό το δυναμικό ο Πειραιάς αντιμετώπισε τον μεγάλο καταστροφικό βομβαρδισμό, τον “Συμμαχικό” που από κοινού πραγματοποίησαν Βρετανοί και Αμερικανοί την 11η Ιανουαρίου 1944.
Η Πυροσβεστική Υπηρεσία Πειραιά δοκιμάστηκε και κατά την αποχώρηση των Γερμανών όταν στις 12 και 13 Οκτωβρίου ανατίναξαν το κεντρικό λιμάνι και προσπάθησαν να καταστρέψουν όλες τις υποδομές της πόλης.
Η Πυροσβεστική Υπηρεσία Πειραιά Μεταπολεμικά
Τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια η Π.Υ. Πειραιά συνέχισε τη λειτουργία της με την Κεντρική Διοίκηση και τρεις Πυροσβεστικούς Σταθμούς συνεπτυγμένους όμως σε δύο οικήματα (34ου Συντάγματος και Φίλωνος) ενώ ο Λιμενικός Πυροσβεστικός Σταθμός απέκτησε πλωτά μέσα. Τα πρώτα πλωτά μέσα που αποκτήθηκαν από τον Λ.Π.Σ. Πειραιά ήταν το 1949 παραχωρήσεις το μεν πρώτο από τον Ο.Λ.Π., το δε δεύτερο από την Στρατιωτική Διοίκηση Λιμένος Πειραιώς.
Αργότερα ιδρύθηκαν δύο (2) ακόμα Πυροσβεστικοί Σταθμοί ο Γ’ και ο Δ’, που στεγάστηκαν εντός λιμενικής ζώνης σε ακίνητα του Ο.Λ.Π. λόγω αδυναμίας εξεύρεσης κατάλληλων κτηρίων στον Πειραιά.
Το σχήμα αυτό παρέμεινε το ίδιο για πολλά χρόνια μέχρι που το 1977 το Δημόσιο παραχώρησε για τις ανάγκες του Πυροσβεστικού Σώματος Πειραιά, έκταση 2.606 τ.μ. στην περιοχή Καμίνια, στο οικοδομικό τετράγωνο Κωνσταντινουπόλεως, Μουτσοπούλου και Λ. Αθηνών στο οποίο προβλέφθηκε να μεταφερθούν όλες οι πυροσβεστικές υπηρεσίες της πόλης.
Διαβάστε επίσης:
Η φωτιά της Πλατείας Καραϊσκάκη το 1929 | Pireorama ιστορίας και πολιτισμού
Το εμβληματικό κινηματοθέατρο «Καλιφόρνια» και η οδός Πειραιώς του Γαλαξιδίου | Pireorama ιστορίας και πολιτισμού (Αναφορά στην πολύνεκρη φωτιά του κινηματοθέατρου ΚΑΛΙΦΟΡΝΙΑ).
Πηγές:
- Ιστορία του Πυροσβεστικού Σώματος / Αρχηγείο Πυροσβεστικού Σώματος / Διεύθυνση Μελετών, Αθήνα 1980
- Αρχειακό υλικό Πυροσβεστικού Σώματος από Fire service museum
- Ψηφιακές εφημερίδες
- Προσωπικό αρχείο περιοδικών και εφημερίδων
