Αριστείδης Σερφιώτης: Ο πρώτος υπότροφος του Δήμου Πειραιά που αναδείχθηκε μέγας ευεργέτης της Ρουμανίας

Γράφει ο Στέφανος Μίλεσης

Όπως είναι γνωστό ο πρώτος δήμαρχος του Πειραιά ήταν ο Υδραίος Κυριακός Σερφιώτης που υπήρξε σπουδαίος ναυμάχος του ’21 αλλά και θαλασσοπόρος. Ο άνθρωπος που ανέλαβε να οικοδομήσει τα πάντα από το τίποτα, ο Κυριακός Σερφιώτης, μπορεί γράμματα να μη γνώριζε αλλά ήταν σπουδαίος έμπορος και ναυτικός έχοντας επισκεφτεί όλα τα λιμάνια της Ευρώπης. Γνώριζε τις προόδους των ανεπτυγμένων κοινωνιών, είχε καταλάβει την αξία των γραμμάτων και των τεχνών, που διαπλάθουν όχι μονάχα χαρακτήρες αλλά και ολόκληρες κοινωνίες και τις οδηγούν σταδιακά στην πρόοδο.

Ο μορφωμένος άνθρωπος με την κατάλληλη κοινωνική παιδεία διαμορφώνει το περιβάλλον όπου κινείται, σε αντίθεση με τους απαίδευτους που πλάθονται και διαμορφώνονται από το περιβάλλον. Ο ένας δηλαδή ενεργεί ενώ ο δεύτερος παθαίνει.

Ο ίδιος ο Κυριακός Σερφιώτης είχε κατασταλάξει σε ένα γνωμικό στο οποίο τον είχε οδηγήσει η ίδια η ζωή, πως “από την κουπαστή έμαθε με αβάστακτο κόπο όσα θα μάθαινε απαίδευτα από τα θρανία” καταδεικνύοντας έτσι την αξία της μόρφωσης.

Ο Αριστείδης Σερφιώτης

Όταν τελείωσε όμως η Επανάσταση ο Κυριακός Σερφιώτης, όπως και οι περισσότεροι Υδραίοι, βρέθηκε άνευ περιουσίας, αλλά και μέλλοντος για τον ίδιο και την οικογένειά του. Για αυτό και ήταν ένας εκ των πρώτων οικιστών του Πειραιά με έτος άφιξης το 1833. Όμως πέντε χρόνια πριν εγκατασταθεί στον Πειραιά όταν ακόμα βρισκόταν στην Ύδρα, στις 20 Ιουλίου 1828 απέκτησε ένα αγόρι τον Αριστείδη. Προσπάθησε λοιπόν ο Αριστείδης να αποκτήσει όσα ο ίδιος δεν είχε καταφέρει. Όμως ο Αριστείδης ήταν παιδί ασθενικό, καχεκτικό τα αποκαλούσαν τότε. Ήταν ελλιποβαρής και ευάλωτος στις ασθένειες. Δεν άντεχε τη σωματική κακουχία και το φόρτο εργασίας. Ήταν όμως μελετηρός και επιθυμούσε να γίνει δάσκαλος στον Πειραιά.

Ο Αριστείδης έκατσε στα θρανία του πρώτου δημοτικού σχολείου του Πειραιά, του αλληλοδιδακτικού, με δασκάλους τους Δ. Κυδωνιάτη και Ηλία Χριστοφίδη. Στη συνέχεια παρακολούθησε και το λεγόμενο “ελληνικό” (αντιστοιχούσε στο γυμνάσιο ενώ το λεγόμενο τότε γυμνάσιο αντιστοιχεί στο σημερινό Λύκειο) στο οποίο αρίστευσε. Μα σαν ήρθε η ώρα να πάει στο Γυμνάσιο ο Πειραιάς δεν διέθετε ακόμα τέτοιο.

Στις 14 Σεπτεμβρίου 1843 ο Αριστείδης θέλοντας να συνεχίσει τις σπουδές του σε Γυμνάσιο της Αθήνας έστειλε επιστολή προς το Δημοτικό Συμβούλιο Πειραιώς ζητώντας του να του εγκρίνει κάποιο χρηματικό ποσό, αφού η δική του οικογένεια αφενός ήταν πολύτεκνη αφετέρου δεν είχε τα μέσα να τον σπουδάσει.

Πραγματικά στις 18 Σεπτεμβρίου 1843 το Δημοτικό Συμβούλιο απάντησε στον Αριστείδη Σερφιώτη θετικά, δηλαδή πως θα του ενέκρινε το ποσό των 50 δραχμών τον μήνα για να φοιτήσει σε Γυμνάσιο της Αθήνας. Βεβαίως στη συνέχεια η Νομαρχία μείωσε το ποσό στις 40 δραχμές καθώς έκρινε πως τα οικονομικά του Δήμου δεν επέτρεπαν μεγαλύτερο ποσό. Όμως σε κάθε περίπτωση ο Αριστείδης Σερφιώτης υπήρξε ο πρώτος υπότροφος του νεοσύστατου Δήμου Πειραιά.

Η έγκριση χορήγησης υποτροφίας εκ μέρους του Δήμου βασίστηκε σε τρία στοιχεία. Το πρώτο ήταν η αγάπη προς τα γράμματα και οι επιδόσεις του μαθητή στο δημοτικό και στο ελληνικό σχολείο. Για την αγάπη βεβαίωναν οι ίδιοι οι δάσκαλοί του, ενώ οι επιδόσεις του φαίνονταν από τους βαθμούς του. Δεύτερο στοιχείο στο οποίο βασίστηκε το Δημοτικό Συμβούλιο ήταν πως “ένεκα της σωματικής του ασθένειας” δεν θα μπορούσε να εργάζεται ώστε να εξασφαλίσει τις σπουδές του. Τέλος τρίτο στοιχείο ήταν η τεράστια προσφορά του πατέρα του στην οικοδόμηση της πόλης.

Οι όροι της υποτροφίας

Ωστόσο η υποτροφία του Δήμου Πειραιά προς τον Αριστείδη Σερφιώτη δεν δόθηκε χωρίς όρους. Έπρεπε ο υπότροφος, αφού ολοκλήρωνε τις σπουδές του, να επέστρεφε ως δάσκαλος στον Πειραιά όπου θα ασκούσε το επάγγελμα για τουλάχιστον πέντε χρόνια. Πραγματικά ο Αριστείδης Σερφιώτης τελείωσε το γυμνάσιο στην Αθήνα και υπέβαλε εκ νέου αίτηση προς τον Δήμο Πειραιώς για συνέχιση χορήγησης υποτροφίας.

Όμως όχι για να γίνει δάσκαλος, όπως αρχικά έλεγε, αλλά για να σπουδάσει γιατρός. Δήμαρχος Πειραιά στο μεταξύ είχε γίνει ο Πέτρος Ομηρίδης Σκυλίτσης ο οποίος έφερε αρκετές δυσκολίες στην έγκριση εκείνης της δεύτερης αίτησης στηριζόμενος στο γεγονός πως η συμφωνία περί των σπουδών ήταν δεσμευτική για το επάγγελμα του δασκάλου. Τελικά όμως η υποτροφία συνεχίστηκε και ο Αριστείδης Σερφιώτης όχι μόνο φοίτησε στο Πανεπιστήμιο Αθηνών αλλά με υποτροφία του Δήμου Πειραιώς έφτασε να σπουδάσει και στο Μόναχο το οποίο ολοκλήρωσε το 1851. Η διατριβή που υπέβαλλε αφορούσε στην αντιμετώπιση της χολέρας που στο παρελθόν είχε πλήξει την Ύδρα ενώ τρία χρόνια αργότερα θα έμελλε να χτυπήσει τον Πειραιά λόγω της αγγλογαλλικής κατοχής.

Στο μεταξύ όλα τα χρόνια που πέρασαν ο Δήμος Πειραιά για να εξασφαλίσει πως δεν θα χάσει τα χρήματα που προσέφερε είχε συνάψει συμφωνητικό με τον Κυριακό Σερφιώτη πως αν ο γιος του δεν ολοκλήρωνε τις σπουδές του θα επέστρεφε αυτός πίσω το σύνολο των χρημάτων που μέχρι τότε είχαν προσφερθεί. Γίνεται αντιληπτό το πόσους κινδύνους είχε αναλάβει όλη εκείνη την περίοδο ο Κυριακός Σερφιώτης που είχε πολύτεκνη οικογένεια και που είχε αναλάβει το ρίσκο των χρημάτων της υποτροφίας του Δήμου. Ενδεικτικό είναι πως επειδή τα εμβάσματα του Δήμου δεν εκδίδονταν στην ώρα τους, ο Αριστείδης έμενε χωρίς χρήματα και δανειζόταν από ιδιώτες.

Εγκατάσταση στο Γαλάτσι, στην Οδησσό του Δούναβη…

Ο Αριστείδης Σερφιώτης ειδικεύτηκε στη χειρουργική και τη μαιευτική και ξεκίνησε την καριέρα του από την Βιέννη όπου έκανε τη πρακτική του άσκηση. Τον Μάιο του 1853 εγκαταστάθηκε στο Γαλάτσι όπου ο ελληνισμός τότε άκμαζε σε τέτοιο βαθμό ώστε να αποκαλείται “η Οδησσός του Δουνάβεως”.

Το 1854 διορίστηκε ιατρός με το βαθμό του υπολοχαγού στη Φρουρά του Γαλατσίου και το 1862 είχε φτάσει στο βαθμό του Συνταγματάρχη αναλαμβάνοντας προϊστάμενος του Στρατιωτικού Νοσοκομείου. Έγινε αντιπρόεδρος του Συμβουλίου Υγιεινής της πόλης, όπου εργάστηκε σκληρά παρέχοντας φροντίδα ιδιαίτερα προς τους φτωχούς στηρίζοντας την άποψη προς τα φάρμακα σε αυτούς έπρεπε ο Δήμος να τα διανέμει δωρεάν ή έστω με μειωμένη τιμή. Εργάστηκε επίσης ως γιατρός και διευθυντής στο πολιτικό νοσοκομείο Γαλατσίου που έφερε την επωνυμία “Elisabeta Doamna” στο οποίο παρέμεινε μέχρι το 1901.

Υπήρξε ιδρυτής και πρόεδρος της Ιατρικής Εταιρείας Γαλατσίου. Ασχολήθηκε με τη δραστηριότητα του Ερυθρού Σταυρού, έχοντας σημαντική συμβολή κατά τη διάρκεια του ρουμανικού Αγώνα της Ανεξαρτησίας. Ο Αριστείδης Σερφιώτης είναι αυτός που οργάνωσε, για πρώτη φορά, σύμφωνα με το πρότυπο του Βουκουρεστίου, τους Γαλάτες ιατρούς στην Ιατρική Εταιρεία, και υπήρξε πρόεδρος αυτής την περίοδο 1868-1881.

Ως αποτέλεσμα της δραστηριότητάς του αλλά και τη συμμετοχής του στους αγώνες της Ρουμανίας παρασημοφορήθηκε με σημαντικά μετάλλια όπως με το “Στέμμα της Ρουμανίας”, με το “Αστέρι της Ρουμανίας”, με το “St. Stanislav” κ.α. Το πρώτο του σπίτι το αγόρασε το 1862 στην οδό Mihai Bravu. Στη συνέχεια απέκτησε κι άλλα ακίνητα όπως στην οδό Domnească 52. Από την επίσης ελληνική οικογένεια Γκίκα αγόρασε το κτήμα Calica (σημερινή συνοικία Φιλέστι), όπου ανακαίνισε την ελληνική εκκλησία της «Αγίας Τριάδας».

Κάτι που αξίζει να σημειωθεί είναι πως ο πρώτος Δήμαρχος Πειραιά ο Κυριακός Σερφιώτης φέρεται να πέθανε στο σπίτι του γιου του Αριστείδη στο Γαλάτσι της Ρουμανίας. Αυτό φαίνεται καθώς το 1866 εκδόθηκε σχετικό πιστοποιητικό θανάτου από τον Δήμο Γαλατσίου.

Ο Αριστείδης Σερφιώτης πέθανε στις 24 Ιουλίου 1905, στην πόλη στην οποία αφιέρωσε σχεδόν ολόκληρη τη ζωή του. Είναι θαμμένος στον τάφο που έχει η οικογένειά του στο Φιλέστι, ένα μνημείο πολιτιστικής κληρονομιάς που τώρα είναι ερειπωμένο.

Η διαθήκη του Α. Σερφιώτη

Ο Α. Σερφιώτης άφησε στις αδελφές του τεράστια περιουσία όχι για να την διαθέσουν κατά τη βούλησή τους, αλλά για να την διαχειριστούν σύμφωνα με τους όρους της διαθήκης που ο ίδιος άφησε. Και πάλι εντύπωση προκαλεί το γεγονός πως ναι μεν αφήνει στον Δήμο Πειραιώς χρήματα αλλά μόνο ένα μικρό μέρος της μεγάλης περιουσίας που είχε αποκτήσει, παρότι σπούδασε και έγινε ιατρός με υποτροφία του Δήμου. Μια αιτιολόγηση που δόθηκε ήταν πως Δήμαρχοι που ακολούθησαν μετά τον πατέρα του επιθυμούσαν να διακόψουν την υποτροφία του.

Σύμφωνα με την διαθήκη του, οι αδελφές του θα έπρεπε να ιδρύσουν πτέρυγα ή νοσοκομείο στο Γαλάτσι δυναμικότητας 40 κλινών, ενώ όφειλαν επίσης να συντηρούν την εκκλησία του νοσοκομείου. Η διαθήκη του Αριστείδη Σερφιώτη προέβλεπε την διάθεση 40 χιλιάδων χρυσών φράγκων στην Ιατρική Σχολή του Βουκουρεστίου, με όρο προκήρυξης ετήσιου διαγωνισμού για την καλύτερη διατριβή που θα υποβαλλόταν.

Στον Δήμο Πειραιώς που τον σπούδασε, άφησε 100 χιλιάδες δραχμές για να προικίζονται από τους τόκους, κάθε χρόνο πέντε (5) φτωχά κορίτσια από την Υδραίικη παροικία της πόλης.

Άφησε 10 χιλιάδες δραχμές στα σχολεία απόρων παίδων του Φιλολογικού Συλλόγου “Παρνασσού” στην Αθήνα, 10 χιλιάδες φράγκα στην ελληνική εκκλησία του Γαλατσίου και 5 χιλιάδες δραχμές στον Πειραϊκό Σύνδεσμο.

Οι όροι της διαθήκης του προέβλεπαν χορήγηση άλλων ποσών σε δεκάδες άτομα αλλά και παροχές σε είδος! Όπως για παράδειγμα τη χορήγηση κάθε χρόνο σε δύο κορίτσια από το Φιλέστρι Ρουμανίας να λαμβάνουν ένα βόδι, μια αγελάδα και ένα άροτρο.

Είχε χωρίσει την προσωπική του βιβλιοθήκη σε τομείς τους οποίους δώρισε κατά περίπτωση. Τα ιατρικά του βιβλία προσέφερε στην Ιατρική Εταιρεία Γαλατσίου ενώ τα φιλολογικά του στο Λύκειο “ΑΛΕΞΑΝΔΡΗ” στο Γαλάτσι Ρουμανίας.

Τα ιατρικά του εργαλεία στους ντόπιους ιατρούς του ELISABETA DOAMNA, όπου άφησε επίσης και όλη τη συλλογή της προσωπικής του αλληλογραφίας όταν ήταν διευθυντής συγκεντρωμένης σε οκτώ τόμους.

Ανάμεσά τους βρίσκεται και ένα έργο αγνώστου συγγραφέα με τον τίτλο “Ιστορική Φυλλάδα” που περιγράφει με λεπτομέρεια στιγμές από την Επανάσταση του 1821. Εικάζεται συγγραφέας του έργου αυτού ήταν ο πατέρας του Κυριακός Σερφιώτης και πως επρόκειτο ουσιαστικά για τα πολεμικά του απομνημονεύματα. Ο ίδιος υπήρξε συγγραφέας ενός βιβλίου με τίτλο “Οι Έλληνες ιατροί εν Ρουμανία”.

Ο μόνος που τον τίμησε μετά θάνατον από όλα τα ιδρύματα και αρχές στις οποίες προσέφερε χρήματα ή υλικά υπήρξε ο Πειραϊκός Σύνδεσμος! Σε έκτακτη συνεδρίαση αποφασίστηκε η εικόνα του Αριστείδη Σερφιώτη να βρίσκεται για πάντα αναρτημένη στην αίθουσα συνεδριάσεών του.

Ο Δήμος Πειραιά για χρόνια στους προϋπολογισμούς του στον τομέα “βοηθήματα εις ενδεείς” ανέγραφε υποτομέα με τίτλο “προικοδότησις απόρων κοριτσιών εκ των τόκων των δρ. 100.000 του κληροδοτήματος Α. Σερφιώτη (προϋπολογισμός 1907 επί Δημάρχου Π. Δαμαλά σελ. 36, αριθ. 49 – προϋπολογισμός 1908 του Δημοσθένη Ομηρίδη Σκυλίτση σελ. 30 αριθ. 49 κοκ).

Μάλιστα στην εποχή δημαρχίας του Δημοσθένους Ομηρίδη Σκυλίτση συστάθηκε και επιτροπή από Δημοτικούς Συμβούλους η οποία επισκεπτόταν τα σπίτια των κοριτσιών που υπέβαλλαν αίτηση προς τον Δήμο για την παροχή του βοηθήματος, για να διαπιστώσει πως ήταν κάτοικοι της Υδραίικης συνοικίας του Πειραιά. Κι αυτό διότι πολλά φτωχά κορίτσια που υπέβαλλαν αίτηση προς τον Δήμο κατοικούσαν στην Ύδρα. Όταν αργότερα έγινε Δήμαρχος Πειραιά ο Αναστάσιος Παναγιωτόπουλος, ο πρόεδρος του Υδραίικου Συνδέσμου Πειραιώς, ο Αθανάσιος Μιαούλης, αιτήθηκε όπως τα μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου του Υδραϊκού Συνδέσμου να εξακριβώνουν την κατοικία των κοριτσιών, αν δηλαδή αυτά διαμένουν στην Ύδρα ή στην Υδραίικη παροικία του Πειραιά. Ο Δήμαρχος όμως Α. Παναγιωτόπουλος αρνήθηκε καθώς το κληροδότημα όριζε ως αποκλειστικό διαχειριστή των Δήμο.

Σήμερα στο Γαλάτσι της Ρουμανίας ο Αριστείδης Σερφιώτης (ARISTIDE SERFIOTI) τιμάται με την παρουσία προτομής και ανδριάντα στα διάφορα ιδρύματα που άφησε κληροδοτήματα. Ένα στρατιωτικό νοσοκομείο φέρει το όνομά του. Στις 29 Ιανουαρίου 2023 υποβλήθηκε αίτημα προς τον Δήμο Γαλατσίου ένας δρόμος στην περιοχή Φιλέστι να λάβει το όνομά του και αναμένεται η σχετική απόφαση. Στο μεταξύ και μέχρι αυτή να εκδοθεί, πολίτες του Γαλατσίου καταθέτουν την άποψή τους στον επίσημο ιστότοπο του Δήμου για το ποιος δρόμος θα μπορούσε να μετονομαστεί προς τιμή του.

Μετά τον θάνατό του ο Αριστείδης Σερφιώτης ενταφιάστηκε σε μια κρύπτη στο Γαλάτσι που έχει κηρυχθεί αρχιτεκτονικό μνημείο. Να σημειωθεί πως στις ρουμανικές βιογραφίες παρατίθενται όλα τα στοιχεία για τη ζωή του σε αντίθεση με την Ελλάδα που οι αναφορές στο πρόσωπό του είναι μηδαμινές. Στον Πειραιά ο Αριστείδης Σερφιώτης, ο υπότροφος του Δήμου Πειραιώς που αναδείχθηκε σε ευεργέτης της Ρουμανίας μένει τελείως άγνωστος, δεν υφίσταται προτομή, δρόμος ούτε καν η παραμικρή αναφορά στο πρόσωπό του.

Ενδεικτικές Πηγές: