του Στέφανου Μίλεση
Ο Τάκης Σακελλαρίου υπήρξε πρωτοπόρος της επιστήμης του αθλητισμού στην Ελλάδα, ανέπτυξε επιστημονικές μεθόδους προπόνησης και έγραψε έργα για τη φυσική αγωγή την ιστορία και τη φιλοσοφία της. Μερικά από τα επιτεύγματά του ήταν η εισαγωγή της αθλητικής ιατρικής στην προπόνηση, η ανάπτυξη μαζικού αθλητισμού (λαϊκού κατά την έκφραση της εποχής), η μελέτη ταινιών για την ορθή κίνηση των αθλητών και η εξάπλωση της γυμναστικής στις γυναίκες.
Στο γυμναστήριο του Πειραϊκού Συνδέσμου
Κύριο πεδίο δράσης του υπήρξε ο Πειραιάς και ειδικά το γυμναστήριο του Πειραϊκού Συνδέσμου δίπλα από το αρχαίο θέατρο της Ζέας στη σημερινή Χαριλάου Τρικούπη. Το γυμναστήριο του Πειραϊκού ήταν το μοναδικό για δεκαετίες στην πόλη του Πειραιά. Δεν υπήρχε άλλος χώρος άθλησης. Στα προάστια του Πειραιά, στο Νέο Φάληρο, υπήρχε από το 1895 το Ποδηλατοδρόμιο, το οποίο όμως προοριζόταν για τέλεση αγώνων και όχι για γυμναστήριο και μάλιστα κλασικού αθλητισμού.
Το γυμναστήριο του θεάτρου της Ζέας την δεκαετία του 1930 ταυτίστηκε με την δράση του δραστήριο διευθυντή του Τάκη Σακελλαρίου που επέβαλε την τάξη και τον κανονισμό αγγλικών γυμναστηρίων. Ο Σακελλαρίου στα νιάτα του υπήρξε και ο ίδιος αθλητής στίβου αναλαμβάνοντας στη συνέχεια το έργο του γυμναστή στο Ναύπλιο στηριζόμενος στην εμπειρία που είχε αποκτήσει. Όμως διέβλεψε πως αυτή δεν ήταν αρκετή και πως για να εξελιχθεί θα έπρεπε να επενδύσει στις αθλητικές σπουδές. Έτσι το 1927 γράφτηκε στην Ακαδημία Φυσικής Αγωγής της Βουδαπέστης (Ουγγαρία) σπουδάζοντας επί δύο χρόνια, ενώ παρακολούθησε μαθήματα της ειδικότητάς του επί ένα έτος στο Βερολίνο συμπληρώνοντας συνολικά τρία χρόνια σπουδών. Καθώς διέθετε το χάρισμα της μετάδοσης των υψηλών αθλητικών συγκινήσεων, λες και μια εσωτερική φλόγα έκαιγε στη ψυχή του, οι σπουδές του έδωσαν το κατάλληλο υπόβαθρο για να αναπτύξει επιστημονικά τον αθλητισμό.
Ανέλαβε στον Πειραϊκό Σύνδεσμο το 1931 δύο διαφορετικούς ρόλους. Αυτόν του διευθυντή του γυμναστηρίου και του προϊστάμενου γυμναστή-προπονητή όλων των αθλητικών τμημάτων του. Κατάφερε να ανταποκριθεί πλήρως και στους δύο ρόλους, τηρώντας όμως απαρέγκλιτα πειθαρχία. Όσοι δεν υπάκουαν στον κανονισμό λειτουργίας του, αποβάλλονταν αμέσως από το γυμναστήριο ή από το αντίστοιχο τμήμα που αγωνίζονταν.
Σημαντικότερο όμως όλων ήταν πως το 1931 κατάφερε μόνος του να αναστρέψει το κλίμα της εποχής του. Κι αυτό διότι τα αθλήματα την περίοδο από το 1926 έως το 1931 είχαν περιπέσει σε αδράνεια από πλευράς εγγραφών νέων αθλητών. Οι εποχές του κλασικού αθλητισμού είχαν παρέλθει και ο κόσμος ενδιαφερόταν μόνο για το νέο άθλημα, το ποδόσφαιρο. Αναπτύχθηκε πραγματική μανία για αυτό με τους ανοικτούς χώρους στις πόλεις να μετατρέπονται σε πρόχειρα γήπεδα ποδοσφαίρου. Στους ήδη υπάρχοντες αγωνιστικούς χώρους ξήλωναν τα ασκητήρια (όργανα γυμναστικής) και καταργούσαν τα σκάμματα των αλτών που βρίσκονταν έξω από τους διαδρόμους τρεξίματος για να χωρέσει το γήπεδο ποδοσφαίρου. Μέσα σε ένα τέτοιο κλίμα, πολλοί αθλητές του στίβου, είτε επειδή τέθηκαν στο περιθώριο, είτε επειδή και οι ίδιοι βρέθηκαν να λατρεύουν το ποδόσφαιρο, εγκατέλειπαν τα παραδοσιακά αθλήματά τους και «μετανάστευαν» σε διάφορες θέσεις ποδοσφαιρικών ομάδων. Ανάμεσα σε αυτούς συγκαταλέγονταν και οι αδελφοί Ανδριανόπουλοι που εγκατέλειψαν τον κλασικό αθλητισμό για χάρη του ποδοσφαίρου που φυσικά λατρεύτηκαν όσο κανείς άλλος.
Λαϊκό Γυμναστήριο και μαζική άθληση
Μόνος, ο Τάκης Σακελλαρίου κατάφερε να μεταβάλλει την κατάσταση και να επαναφέρει τον κόσμο στις αξίες του κλασικού αθλητισμού. Πώς το κατάφερε; Καθιέρωσε συγκεκριμένες ημέρες και ώρες στο γυμναστήριο της Ζέας ώστε να μπορούν ελεύθερα να γυμνάζονται απλοί άνθρωποι που δεν ανήκαν σε αθλητικά σωματεία. Ο Σακελλαρίου ανάρτησε δημόσια πρόγραμμα σύμφωνα με το οποίο το γυμναστήριο ήταν ανοικτό για συγκεκριμένες ώρες της ημέρας, αλλά και τις βραδινές ώρες ως «Λαϊκό Γυμναστήριο». Επικεντρώθηκε στην άθληση υπαλλήλων και εργατών των εργοστασίων των οποίων οι ώρες εργασίας δεν τους επέτρεπαν να αθληθούν εργάσιμες ώρες. Ειδικά ωράριο είχαν οριστεί για να γυμνάζονται οι γυναίκες και τα κορίτσια.
Το γυμναστήριο λειτουργούσε από τις 0900 – 12.00’ και από 15.00 – 20.00 καθημερινώς. Ήταν ανοικτό όμως και ημέρες αργίας ή ανάπαυσης αλλά με ωράριο που καθοριζόταν αναλόγως της ζήτησης. Η ανάπτυξη μαζικού λαϊκού αθλητισμού κατάφερε να γεμίσει και πάλι τα διάφορα τμήματα του στίβου με κόσμο κάθε ηλικίας, παιδιά, έφηβοι, άνδρες, γυναίκες, κορασίδες. Σε λίγο καιρό η κατάσταση αντιστράφηκε, ο κλονισμός που είχε υποστεί ο κλασικός αθλητισμός εξαιτίας του ποδοσφαίρου ξεπεράστηκε και ο Τάκης Σακελλαρίου ανέδειξε μέσα στην δεκαετία του 1930 στο στίβο σε πανελλήνιο επίπεδο 260 αθλητές, όλοι του Πειραϊκού Συνδέσμου, όπως οι Λαμπράκης, Κάντζιας, Καράκαλος, Νικολάκης, Κωστάλας, Κόνιστρας, Παπαχρήστος, Τσατσανίφος, Κατέβας, Σωτηρόπουλος, Κωνσταντέλλος, Ιωαννίδης, Δρούκας, Κουρής, Φιλιακός, Φωτόπουλος, Παναγιωτάτος, Βαρτζάκης, Παναγιωτάκος, Σύλλας κ.α.
Η περίπτωση του Γρηγόρη Λαμπράκη
Ειδικά ο αθλητής Γρηγόρης Λαμπράκης αποτελούσε δικό του δημιούργημα. Εμφανίστηκε για πρώτη φορά στο γυμναστήριο της Ζέας το 1934. Μπήκε στο στίβο και άρχισε μόνος του να κάνει προθέρμανση. Τότε ο γυμναστής Τάκης Σακελλαρίου ανέλαβε να τον προπονήσει προμαντεύοντας για εκείνον τον έφηβο το αθλητικό του μέλλον. Έβλεπε μπροστά του έναν νεαρό που αφιέρωνε ώρες ατελείωτες σε προπονήσεις, όσο κανένας άλλος αθλητής. Προσπαθούσε να τελειοποιήσει τις επιδόσεις τους στους δρόμους αλλά κύρια στα άλματα. Και πραγματικά μέσα σε ένα μόνο έτος, τον Αύγουστο του 1935, ο Λαμπράκης κατέρριψε για πρώτη φορά το ρεκόρ του μήκους με άλμα 7, 15 μ. έναντι 7,02 του προηγούμενου που κατείχε ο αθλητής Παπαμιχαήλ. Με το άλμα αυτό εκτοξεύτηκε στο στερέωμα του ελληνικού αθλητισμού σαν αστέρι πρώτου μεγέθους.
Εισαγωγή στον επιστημονικό αθλητισμό
Ο Τάκης Σακελλαρίου εισήγαγε για πρώτη φορά στην Ελλάδα Αθλιατρικό γραφείο που επιλαμβανόταν θεραπευτικής αγωγής σε αθλητές και αθλήτριες. Ήταν επανδρωμένο με τονόμετρα και σπυρόμετρα, ενώ οι ιατροί του ήταν εξειδικευμένοι στον τομέα της ιατρικής των αθλητών. Το γραφείο αυτό ήταν ιδιαιτέρως χρήσιμο στα βαριά αγωνίσματα (πυγμαχία, πάλη και άρση βαρών). Μια ακόμα πρωτοτυπία που μόνο ο Πειραϊκός Σύνδεσμος εφάρμοζε σε όλη την Ελλάδα, ήταν η προβολή ειδικών αθλητικών ταινιών τις οποίες προμηθευόταν ο Τάκης Σακελλαρίου από την Ευρώπη. Με τις προβολές ταινιών οι αθλητές διδάσκονταν μέσα από την κίνηση των ξένων αναγνωρισμένων αθλητών. Επίσης κατέβαλε ιδιαίτερη προσπάθεια και για την δημιουργία γυναικείας αθλητικής κίνησης. Το 1931-32 επανασυστάθηκε το τμήμα σπάθης (σπαθασκίας) που παλαιότερα λειτουργούσε επί σειρά ετών. Οι προπονήσεις σπάθης γίνονταν σε ημιτελής αίθουσα του Μεγάρου και λειτουργούσε συνεχώς πλην της θερινής περιόδου.
Ο Ολυμπιακός Ιδεαλισμός
Η μεγαλοφυΐα του Τάκη Σακελλαρίου δεν επιβεβαιώθηκε μόνο στους αθλητικούς αλλά και στους πνευματικούς στίβους. Το 1936 η Ελληνική Ολυμπιακή Επιτροπή ενέκρινε παμψηφεί όπως η φιλοσοφική και ιστορική μελέτη του διευθυντού του γυμναστηρίου του Συνδέσμου, με τίτλο «Ο Ολυμπιακός Ιδεαλισμός» αποσταλεί στον παγκόσμιο διαγωνισμό γραμμάτων και τεχνών της 11ης Ολυμπιάδας του Βερολίνου του 1936. Ήταν η πρώτη φορά από συστάσεως των Ολυμπιακών Αγώνων που η Ελλάδα συμμετείχε σε Ολυμπιακό Φιλολογικό Διαγωνισμό με πόνημα του γυμναστή του Πειραϊκού Συνδέσμου. Σε εκείνο τον διαγωνισμό μετείχαν 12 έθνη με 34 έργα διαιρεμένα σε τρεις κατηγορίες, ποιητικά, δραματικά και πεζά. Ο «Ολυμπιακός Ιδεαλισμός» του Τ. Σακελλαρίου κατατάχθηκε στην τρίτη κατηγορία των πεζών.
Στους Ολυμπιακούς Αγώνες του Βερολίνου το 1936
Όμως ο Τάκης Σακελλαρίου μετείχε της Εθνικής Ομάδας που θα λάμβανε μέρος στους Ολυμπιακούς αγώνες του Βερολίνου ακόμα κι αν δεν κέρδιζε τον διαγωνισμό. Κι αυτό διότι ο Πειραϊκός Σύνδεσμος είχε επιτύχει την κατάκτηση του πανελλήνιου πρωταθλήματος στίβου επίτευγμα που οδηγούσε αυτόματα τον προπονητή της πρωταθλήτριας ομάδας να συμμετάσχει στους Ολυμπιακούς Αγώνες ως καλύτερος γυμναστής. Στην ολυμπιακή ομάδα του ’36 μετείχαν δύο από τους καλύτερους αθλητές του Συνδέσμου, οι Γούτης και Λαμπράκης. Ο Γούτης ως κάτοχος της πανελλήνιας επίδοσης στον δρόμο των 3.000 μ. μετ’ εμποδίων και ο βαλκανιονίκης Λαμπράκης στο μήκος και στο τριπλούν.
Στις 18 Ιανουαρίου 1938 ο ο Τάκης Σακελλαρίου, έδωσε διάλεξη με θέμα «Αρχαίες και νέες Ολυμπιάδες». Η αίθουσα “Βαρώνου Κίμωνος Ράλλη” όπου δόθηκε η διάλεξη ήταν κατάμεστη ενώ ο ομιλητής σε μια ανασκόπηση των ολυμπιακών αγώνων, εξιστόρησε τις απίστευτες και άγνωστε επιδόσεις όπου οι αρχαίοι αθλητές είχαν επιτύχει.
Κατοχική και μεταπολεμική περίοδο
Κατά την περίοδο της γερμανικής κατοχής το γυμναστήριο καταλήφθηκε από μηχανοκίνητη μονάδα και μετατράπηκε σε όρχο οχημάτων! Κρίθηκε σκόπιμο εκ μέρους του Συνδέσμου να μην εμποδίσει όσους από τους αθλητές επιθυμούσαν να ασκούνται μόνοι τους σε γυμναστήρια της Αθήνας. Μεταπολεμικά τα αθλητικά τμήματα του Συνδέσμου άρχισαν και πάλι εκ του μηδενός αφού οι Γερμανοί αποχωρώντας αφαίρεσαν και πήραν μαζί τους όλα τα εξαρτήματα και αθλητικά όργανα του γυμναστηρίου, πάγκους, βάρη μέχρι που ξήλωσαν και τους προβολείς του γυμναστηρίου. Ο Τάκης Σακελλαρίου και πάλι πρωτοστάτησε στην επανεκκίνηση του κλασικού αθλητισμού στον Πειραιά μέσω της επαναφοράς σε λειτουργία του γυμναστηρίου αλλά και των ομάδων που είχαν διαλυθεί. Παρέμεινε στον Πειραϊκό Σύνδεσμο μέχρι το 1953 λειτουργώντας το τμήμα κλασσικού αθλητισμού για περίπου είκοσι χρόνια. Τη χρονιά εκείνη παρέδωσε τα καθήκοντά του στο νέο γυμναστή – προπονητή Μιχαήλ Μητροφάνη.
Ο Τάκης Σακελλαρίου ασχολήθηκε ιδιαίτερα και με τη συγγραφή αφήνοντας πίσω του πολλά εγχειρίδια αθλητισμού, προπονητικής και εκγύμνασης από τα οποία δυστυχώς έχουν διασωθεί ελάχιστα. Σήμερα σε όποια εγκυκλοπαίδεια κι αν ανατρέξουμε που εκδόθηκε την δεκαετία του ’50 θα παρατηρήσουμε πως συντάκτης όλων των άρθρων αθλητικού περιεχομένου είναι ο Τάκης Σακελλαρίου. Ανάμεσα στις εγκυκλοπαίδειες το όνομά του περιλαμβάνεται και στο Εγκυκλοπαιδικό Λεξικό ΗΛΙΟΣ (τον θρυλικό τόμο Ζ’ – ΕΛΛΑΣ) που ανέλαβε και συνέγραψε όλο το κεφάλαιο περί αθλητισμού στην Ελλάδα. Από την αποχώρησή του από τον Πειραϊκό Σύνδεσμο έγινε Διευθυντής του Εθνικού Κολεγίου Φυσικής Αγωγής (ΕΑΣΑ) στην Αθήνα. Σήμερα ελάχιστοι είναι εκείνοι που γνωρίζουν το όνομά του ειδικά στον Πειραιά.
(Το άρθρο αποτελεί απόσπασμα από το βιβλίο “1894 – 2024. 130 χρόνια Πειραϊκός Σύνδεσμος, Θεματοφύλακας Πολιτισμού” του Στέφανου Μίλεση- Έκδοση Πειραϊκού Συνδέσμου, 2024)
