του Στέφανου Μίλεση
Το Μοσχάτο ως συνοικία αρχικά της Αθήνας και ως αυτόνομη κοινότητα στη συνέχεια, ήταν ονομαστό για τους κήπους, τη βλάστηση με τα οπωροφόρα δένδρα του, τα ατέλειωτα αμπέλια και τα πλούσια νερά του. Δικαίως είχε αποκτήσει το προσωνύμιο ως το “δροσερό και Μυροβόλο Μοσχάτο”. Όχι όμως σε όλη την έκτασή του αφού οι περιοχές προς την παραλία ήταν γνωστές για τα λιμνασμένα ύδατα και τα βούρλα. Το αγροτικό πνεύμα των πρώτων κατοίκων όμως απήλλαξε τη γη από τα στάσιμα νερά και τη μετέβαλλε σε εύφορους κάμπους.
Το Μοσχάτο ανακηρύχθηκε αυτόνομη Κοινότητα με το Φ.Ε.Κ. – Α΄ 48/27 Φεβρουαρίου 1925 αποσπώμενο από τον Δήμο Αθηναίων. Στο ίδιο Φ.Ε.Κ. του 1925, συνοικισμοί που επίσης γίνονται ανεξάρτητες Κοινότητες είναι το Μαρούσι, η Καλλιθέα, η Κηφισιά, το Νέο Φάληρο, το Μπραχάμι, τα Νέα Λιόσια, το Παλαιό Φάληρο, το Χαλάνδρι, το Ηράκλειο και ο Άγιος Ιωάννης Ρέντης.
Η Κοινότητα Μοσχάτου καταλάμβανε μεγάλη εδαφική έκταση συγκριτικά προς τον πληθυσμό της. Ως προς το μήκος της άρχιζε από την κοινότητα Ταύρου (ο κόσμος αποκαλούσε την περιοχή του Ταύρου “σφαγεία”) και έφτανε ως την φαληρική θάλασσα. Το πλάτος της κοινότητας το προσδιόριζαν οι δύο ποταμοί, ο Κηφισός και ο Ιλισός. Στο μήκος των ακτών η Κοινότητα Μοσχάτου απλωνόταν του ενός και πλέον χιλιομέτρου. Όταν ο οδοιπόρος εγκατέλειπε το Νέο Φάληρο ή την Καλλιθέα από την άλλη πλευρά και εισερχόταν στο Μοσχάτο αμέσως εντυπωσιαζόταν από τους ατέλειωτους κήπους των σπιτιών του, τα περιβόλια και τα δένδρα του.
Ενώ στις αρχές του εικοστού αιώνα στην περιοχή του διέμεναν μόνο 175 κάτοικοι διασκορπισμένοι μέσα σε αμπέλια και λαχανόκηπους, με την εγκατάσταση κατοίκων στην περιοχή και την έλευση των προσφύγων που εγκαταστάθηκαν σε συγκεκριμένα τμήματά του, στην καταγραφή του 1928 καταμετρήθηκαν 4.996 κάτοικοι. Τα προσφυγικά τμήματα του Μοσχάτου ήταν γνωστά ως “Παράγκες”. Παρότι στο ΦΕΚ σύστασης κοινότητας προβλεπόταν η επωνυμία “Κοινότητας Μοσχάτου” στην πραγματικότητα η πινακίδα που ήταν αναρτημένη στο κτήριο της Κοινότητας ανέγραφε “Κοινότητα Μοσχάτου – Παραγγών”.
Σύσταση – Έκταση – Πληθυσμός
Ενώ όπως αναφέραμε το 1928 στο Μοσχάτο διέμεναν 4.996 κάτοικοι, μέσα σε μια δεκαετία, 1928 – 1938, η περιοχή αποτέλεσε προορισμός διαμονής πολλών ακόμα για αυτό και ο πληθυσμός του έφτασε το 1938 στις 15.000 κατοίκους και το 1939 τους 16.000 κατ. καταδεικνύοντας την πληθυσμιακή έκρηξη. Οι λαχανόκηποί του άρχισαν να εξαφανίζονται και τη θέση τους να καταλαμβάνουν ομοιόμορφα τεμαχισμένα οικόπεδα προς ανέγερση κατοικιών.
Ύδρευση
Στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ου αιώνα τα νερά των πηγαδιών του Μοσχάτου θεωρούταν μοναδικά σε ποιότητα και βοήθησαν στο να αναπτυχθούν καλλιέργειες και να συντηρούνται λαχανόκηποι και μικροί αγροτικοί πληθυσμοί. Σημαντικότερη απόδειξη περί ύπαρξη σπουδαίας ποιότητας νερού από αρτεσιανά φρέατα στην περιοχή του Μοσχάτου είναι πως από το 1894 αρτεσιανό φρέαρ του Μοσχάτου τροφοδοτούσε με νερό τον Πειραιά. Αρχικά μέσω μιας δεξαμενής στην Πηγάδα κι αργότερα στην Καστέλλα από όπου επιτυγχανόταν η τροφοδοσία του Πειραιά. Για αυτό και ο λόφος έλαβε το προσωνύμιο “Λόφος Δεξαμενής”. Για το σκοπό αυτό λειτούργησε και στη βάση του λόφου της Καστέλλας πλησίον της περιοχής “Μνήμα του Γάλλου” ατμαντλία ώστε να βοηθά την προώθηση των υδάτων στον παρακείμενο λόφο. Σήμερα στο ίδιο σημείο λειτουργεί αντλιοστάσιο της ΕΥΔΑΠ.
Εξαιτίας όμως της υπεράντλησης των νερών τόσο για χρήση των κατοίκων του Πειραιά όσο και εξαιτίας της εγκατάστασης προσφυγικού πληθυσμού στην περιοχή και άρδευσης των περιβολιών σημειώθηκε υπεράντληση νερού. Το αλλοτινό γλυκό και ζωογόνο νερό των πηγαδιών μετατράπηκε πικρό σα δηλητήριο. Αυτό στάθηκε αιτία να καταστραφούν εκτάσεις ολόκληρες λαχανικών και να ξεραθούν περιβόλια με καρποφόρα δένδρα. Όταν στη συνέχεια οι αστικοί πληθυσμοί άρχισαν να εφοδιάζονται με νερό της ΟΥΛΕΝ οι σωλήνες ύδρευσης περνούσαν μακρύτερα του συνοικισμού.
Τότε η Κοινότητα Μοσχάτου αναγκάστηκε να προσφύγει στην δρομολόγηση βυτίου το οποίο εκτελούσε καθημερινώς δρομολόγια στην διπλανή κοινότητα του Νέου Φαλήρου όπου υπήρχε ένας δημόσιος κρουνός. Το βυτίο της κοινότητας Μοσχάτου γέμιζε 15 – 20 φορές την ημέρα με νερό από τον κρουνό, το οποίο στη συνέχεια διένειμε στους κατοίκους. Το κόστος του βυτίου για τη φτωχή κοινότητα του Μοσχάτου ήταν δυσβάσταχτο καθώς δαπανούνταν καθημερινώς 250 δραχμές για τη βενζίνη μεταφοράς και διανομής.
Στις επίσημες αιτήσεις της κοινότητας για τοποθέτηση δημοσίων κρουνών στην κοινότητα Μοσχάτου η Εταιρεία Υδάτων απαντούσε πως αδυνατούσε να το πράξει λόγω ανεπάρκειας νερού της λίμνης του Μαραθώνα. Για το λόγο αυτό και η Κοινότητα του Μοσχάτου είχε καταφύγει σε σειρά διαμαρτυριών προς την κυβέρνηση. Η Κοινότητα Μοσχάτου υδροδοτήθηκε από την ΟΥΛΕΝ όταν πρόεδρος ήταν ο βιομήχανος Ιωάννης Μανίσαλης καθώς είχε επιλεγεί από το καθεστώς της 4ης Αυγούστου. Την ίδια περίοδο με το πρόγραμμα της Διοίκησης Αττικής υπό την επωνυμία “Εβδομάδα Πρασίνου” στο Μοσχάτο φυτεύτηκαν 2,5 χιλιάδες δένδρα που μαζί με τα προϋπάρχοντα ανέρχονταν συνολικά στα 6.000 δένδρα.
Τα απορρίμματα της κοινότητας συλλέγονταν αρχικά με τρία κάρα που αντικαταστάθηκαν από δύο φορτηγά λίγο πριν την έναρξη του 2ου Π.Π.
Συγκοινωνία
Το Μοσχάτο επικοινωνούσε με την Αθήνα και τον Πειραιά με τον ηλεκτρικό σιδηρόδρομο, το τραμ και τα λεωφορεία της γραμμής Αθηνών – Μοσχάτου – Πειραιώς. Την δεκαετία του 1930 τοποθετήθηκε ένα παλιό βαγόνι στην νεοσύστατη στάση Μοσχάτο του Ηλεκτρικού Σιδηρόδρομου Αθηνών Πειραιώς. Από διάφορες στήλες αρθρογραφίας εφημερίδων πληροφορούμαστε πως η στάση Μοσχάτο αρχικά, προξενούσε δυσφορία στους επιβάτες του ηλεκτρικού σιδηροδρόμου. “Μα ήταν ανάγκη να υπάρχει μια ασήμαντη στάση που το μόνο που προκαλεί είναι καθυστέρηση;” διερωτώνται οι επιβάτες μέσω επιστολών προς τις εφημερίδες.
Διότι ενώ στον Πειραιά και στο Νέο Φάληρο οι σταθμοί ήταν “ευρωπαϊκοί” στο Μοσχάτο το παλιό βαγόνι δημιουργούσε ενοχλητική αντίθεση. Ωστόσο η ύπαρξη σταθμού στο Μοσχάτο κρίθηκε απαραίτητη όχι μόνο για την εξυπηρέτηση των κατοίκων της περιοχής αλλά κύρια για την εξυπηρέτηση των εργατών που απασχολούνταν στα 63 εργοστάσια που λειτουργούσαν εντός των ορίων της κοινότητας.
Δρόμοι
Το οδικό δίκτυο εντός της Κοινότητας Μοσχάτου το 1938 απλωνόταν σε 42 χιλιόμετρα εκ των οποίων μόνο τα 2,5 χλμ ήταν ασφαλτοστρωμένα καταδεικνύοντας έτσι την απουσία κρατικής μέριμνας για την περιοχή. Τα υπόλοιπα ήταν απλά μονοπάτια που εμφανίζονταν ως δρόμοι στα πολεοδομικά σχέδια.
Απαλλοτριώσεις
Το 1938 η Κοινότητα προχώρησε στην απαλλοτρίωση έκτασης 12.000 τετραγωνικών μέτρων για την δημιουργία αθλητικού σταδίου για την ομάδα του Μοσχάτου η οποία συντηρείτο με δαπάνες της κοινότητας.
Την ίδια χρονιά ανεγέρθηκαν 24 διπλοκατοικίες στις οποίες μεταφέρθηκαν κάτοικοι που διαβιούσαν μέχρι τότε σε παράγκες που απλώνονταν σε έκταση που αποφασίστηκε να διαμορφωθεί σε πλατεία του συνοικισμού με παράλληλη οικοδόμηση κτηρίου κοινοτικού καταστήματος.
Εκπαίδευση
Από τη σύσταση της Κοινότητας Μοσχάτου άρχισαν να λειτουργούν δύο μικτά σχολεία, το ένα τετρατάξιο με 370 μαθητές και μαθήτριες και το άλλο διτάξιο με 160. Παράλληλα το 1930 λειτούργησαν δύο νυκτερινές σχολές με μέριμνα και δαπάνη της κοινότητας στις οποίες φοιτούσαν 120 εργαζόμενα παιδιά και 50 εργάτριες. Η κοινότητα παρείχε δωρεάν τα βιβλία. Στο Μοσχάτο λειτουργούσε φιλανθρωπικό σωματείο με την επωνυμία “Ορθόδοξος Χριστιανική Ένωσις” με 100 μέλη και πρόεδρο την Μαρία Μιχαλοδημητράκη (σύζυγο του Προέδρου της Κοινότητας) και φυσικά η ποδοσφαιρική ομάδα “Αθλητική Ένωση Μοσχάτου” που ιδρύθηκε το 1926.
Ο προσφυγικός συνοικισμός Μοσχάτου
Στο Μοσχάτο υπήρχαν 55 προσφυγικές κατοικίες που στέγαζαν 110 οικογένειες. Επιπρόσθετα την περίοδο 1923 – 1930 έμεναν υπό άθλιες συνθήκες κοντά στο βυρσοδεψείο Μοσχάτου 55 οικογένειες Ελλήνων της Ιωνίας, 50 οικογένειες Χαλδαίων και 50 οικογένειες Αρμενίων που αριθμούσαν στο σύνολο περισσότερα από 500 άτομα. Για αυτό και η περιοχή όπου είχαν εγκατασταθεί ήταν γνωστή ως “παράγκες”.
Τοπική εορτή Μοσχάτου
Η Κοινότητα Μοσχάτου τελούσε επίσημο εορτασμό κάθε χρόνο στις 6 Αυγούστου, εορτή της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος. Μπροστά από τον ομώνυμο ναό γινόταν γλέντι με λαγούτα και πίπιζες όμοια με τα πανηγύρια της επαρχίας.
Διατελέσαντες Πρόεδροι Κοινότητας Μοσχάτου
Δημήτριος Μιχαλοδημητράκης (1926-36) (Αιρετός), (Μέλη κοινότητας: Κωνσταντίνος Γεωργιάδης, Α. Μενούνος, Ε. Ζωγράφος, Σ. Τσάκωνας, Δ. Μπινιάρης, Δ. Μυλωνάς, Σπ. Σπυρόπουλος, Παναγιώτη Ζηλάκος, Στ. Κασσιμάτης, Χαρ. Ιατρόπουλος, Παντ. Τζαφέρης, Κ. Πυριγώτης, Σταμ. Μπουργάκης και Δημ. Θεοδοσίου),
Κων. Σπυρόπουλος (1936) (Αιρετός),
Ιωάννης Μανίσαλης (1936-1940) (Διορισμένος από την 4η Αυγούστου),
Νικ. Μάνεσης (1940-41) (Διορισμένος),
Ρογκαβόπουλος (1941) (Διορισμένος),
Βασ. Γιωργαντής (1941-43) (Διορισμένος).
