του Στέφανου Μίλεση
Δυσκολεύτηκα να βρω τον τάφο της Αμερικανίδας Nilla Cram Cook στο κοιμητήριο των Δελφών. Επρόκειτο για μια λιτή μαρμάρινη εγχάρακτη πλάκα, δίπλα ακριβώς από την μάντρα του κοιμητηρίου. Ανέγραφε το όνομά της στα ελληνικά ΝΕΛΛΑ ΚΡΑΜ ΚΟΥΚ, μετατρέποντας το άγνωστο για την ελληνική γλώσσα “Νίλα” στη γνωστότερη εκδοχή “Νέλλα”.
Δίπλα της βρισκόταν ενταφιασμένη η Εύα Πάλμερ Σικελιανού αλλά και ο πατέρας της Νίλα, ο George Cram Cook.
Οι άνθρωποι αυτοί που έζησαν παρακινούμενοι από τις έντονες πνευματικές αναζητήσεις τους, ενταφιάστηκαν στα πιο ταπεινά μνήματα συγκριτικά με όλα τα υπόλοιπα του κοιμητηρίου, παρότι στάθηκαν κι αυτοί εργάτες προσφοράς προς την Ελλάδα του θαμμένου αρχαίου παρελθόντος της. Το έφεραν στην επιφάνεια, το φώτισαν, τον έκαναν γνωστό σε Ευρώπη και Αμερική. Αγωνίστηκαν για την ιδέα ανάδειξης των Δελφών και εργάστηκαν από κοινού για την αναβίωση της Δελφικής Ιδέας. Σπατάλησαν μεταξύ άλλων και την περιουσία τους για να μεταλαμπαδεύσουν στο εξωτερικό λίγο από το ανέσπερο ελληνικό φως του πολιτισμού.
Η Νίλα, για την οποία είναι αφιερωμένη η ανάρτηση, πέρα από την αγάπη της για τους Δελφούς και την Ελλάδα, υπήρξε συγγραφέας, ανταποκρίτρια της αμερικανικής εφημερίδας Liberty, ποιήτρια και σύζυγος του ποιητή Προεστόπουλου, περιηγήτρια του Κασμίρ και της Ινδίας, μύστις της ινδικής θεοσοφίας, έμπιστη του Μαχάτμα Γκάντι, ακόλουθος της πρεσβείας των ΗΠΑ στην Περσία, μεταφράστρια του Κορανίου στα αγγλικά (με δικό της μάλιστα σχολιασμό), θεμελιωτής του σύγχρονου περσικού θεάτρου, μπαλέτου και όπερας. Η Νίλα μεταξύ άλλων αγαπούσε να δοκιμάζει κάθε νέο πεδίο, να εξερευνά να οδηγεί τον εαυτό της στα άκρα, γι’ αυτό άλλωστε και αγαπούσε να πετά με αεροπλάνα.
(Πηγή: https://digital.hagley.org/)
Η δική της ζωή, όπως και εκείνων που βρίσκονται στα διπλανά από το δικό της μνήμα, υπήρξε τόσο γεμάτη, τόσο πλούσια σε εικόνες, αισθήματα, εμπειρίες, ταξίδια, γνώσεις, περιπέτειες, που είναι αδύνατον να καταγραφούν….
Σήμερα κάποιοι περιγελούν το έργο τους, το απαξιώνουν. Θεωρούν ανθρώπους που υπήρξαν σαν την Νίλα “τρελούς”, “ονειροπόλους”, “αιθεροβάμονες”. Συνήθως πρόκειται για ανθρώπους που δεν έχουν προσφέρει απολύτως τίποτα πουθενά, παρά μόνο αρέσκονται να ασκούν τη λεγόμενη “κριτική του πληκτρολόγιου”.
Ποια ήταν η Νίλα;
Ποια όμως ήταν αυτή η άγνωστη γυναίκα, η Nilla Cram Cook; Το ίδιο ερώτημα είχαν θέσει το 1933 και οι Βρετανοί μέσω της εφημερίδας τους «Daily mail». Και η απορία είχε γεννηθεί όταν έγινε γνωστό στην Αγγλία πως ο Ινδός ηγέτης Μαχάτμα Γκάντι είχε σαγηνευτεί από μια Αμερικανίδα την Nilla Cram Cook.
Η εφημερίδα τότε, βρήκε την ευκαιρία και δημοσίευσε άρθρο, με αποστολή την πληροφόρηση του βρετανικού κοινού, που όμως υπήρξε πραγματική βόμβα στους Ινδούς, αφού έκανε γνωστό ότι ο Ινδός ηγέτης Μαχάτμα Γκάντι είχε επιδείξει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για μια γυναίκα, η οποία μάλιστα σχετιζόταν άμεσα με την Ελλάδα.
Η μυστηριώδης αυτή γυναίκα που οι Ινδοί έσπευσαν να αναζητήσουν ποια ήταν και ποιο το παρελθόν της ήταν η κόρη του θερμού ελληνολάτρη Αμερικανού ποιητή George Cram Cook (Τζώρτζ Κραμ Κουκ), ο οποίος έζησε ένα μεγάλο μέρος της ζωής του στην Ελλάδα και ειδικά στα βουνά του Παρνασσού .
Ο Αμερικανός δραματογράφος και ποιητής Τζώρτζ Κραμ Κουκ έφτασε στην Ελλάδα το 1922 έχοντας μελετήσει την Ελλάδα και τον πολιτισμό της. Στο πλευρό του βρέθηκε η δεύτερη σύζυγός του η Σούζαν Γκλάσπελ. Ο Τζώρτζ Κραμ Κουκ ήταν ήδη γνωστός στις Η.Π.Α. έχοντας μάλιστα παρουσιάσει και αναδείξει τον εξίσου μεγάλο Αμερικανό συγγραφέα Ευγένιο Ο’ Νηλ.
Πώς η Νίλα έφτασε στην Ελλάδα
Ο Τζώρτζ Κραμ Κουκ αρχικά εγκαταστάθηκε στην Αγόριανη καθώς επιθυμούσε να ζήσει την αυθεντική ελληνική ζωή της υπαίθρου, να μάθει τη λαογραφία της και τα έθιμά της.
Νοίκιασε ένα χωριατόσπιτο και άρχισε να κυκλοφορεί ενδεδυμένος με την ντόπια φορεσιά και τσαρούχια. Ένα χρόνο αργότερα, αρχές του 1923, έφτασε στην Ελλάδα και η κόρη από τον πρώτο γάμο του, η Νίλα Κραμ Κουκ σε ηλικία 12 περίπου ετών. Ακολούθησε κι αυτή τα χνάρια του πατέρα της και αγάπησε επίσης την Ελλάδα. Συνήθιζε να περιφέρεται ανάμεσα στους επαρχιώτες της περιοχής, φορώντας αρχαϊκή χλαμύδα. Την αποκαλούσαν «Σειρήνα του βουνού» ή «Νεράιδα του Παρνασσού» καθώς έτρεχε στις πλαγιές των Δελφών σα να ήταν μόνη της αγνοώντας όσους την έβλεπαν.
Δεν δίστασε να πετάξει τη χλαμύδα της και ολόγυμνη να χορέψει στα νερά της Κασταλίας πηγής παράξενους εξωτικούς χορούς.
Η γνωριμία με την οικογένεια Σικελιανού και η σχέση με τον Γλαύκο Σικελιανό
Το χειμώνα του 1923 η Νίλα παρακολούθησε μαθήματα στο Pierce College στο Παλαιό Φάληρο και ήταν η μοναδική Αμερικανίδα μαθήτρια. Γνώρισε και συνδέθηκε με την οικογένεια Σικελιανού. Με τη νεανική της φρεσκάδα και τη ζωντάνια και αυθορμητισμό που την διέκρινε, μάγεψε τον γιο τους Γλαύκο.
Μεταξύ της Νίλα και του Γλαύκου Σικελιανού αναπτύχθηκαν έντονα αισθήματα και παρά το μικρό της ηλικίας τους προχώρησαν σε επίσημους αρραβώνες. Άγνωστο όμως για ποιο λόγο ο Γλαύκος ένα πρωί την εγκατέλειψε και αναχώρησε για την Αμερική. Η Νίλα απαρηγόρητη ένιωθε πως δεν μπορούσε μακριά του. Έτσι έλαβε την απόφαση να τον ακολουθήσει, να τον πείσει να ξεκινήσουν πάλι από την αρχή.
Πίσω στις ΗΠΑ
Επιβιβάστηκε σε ένα υπερωκεάνιο αλλά κατά την διάρκεια του ταξιδιού γνωρίστηκε με τον Λογιστή του πλοίου και σύντομα ξέχασε στον Γλαύκο Σικελιανό. Όμως η Αμερική της ήταν πλέον μια πολιτεία χαοτική, θορυβώδης και ψεύτικη. Σύντομα επέστρεψε πίσω στον πατέρα της στα βουνά του Παρνασσού.
Ντύθηκε με την παλιά της χλαμύδα και αποξενωμένη εντελώς από ανθρώπους αστικής τάξης, τους θεωρούσε ψεύτικους, μάγευε με την παρουσία της τους ντόπιους νέους, προκαλώντας ζήλια και αγανάκτηση στις γυναίκες της περιοχής που ένιωθαν ότι αυτή η ξένη γυναίκα είχε μαγέψει όλους τους άνδρες του Παρνασσού.
Ο πατέρας της συγχωρούσε όλα τα παραστρατήματά της ίσως διότι ήταν καρπός του πρώτου του γάμου. Είχε αργότερα νυμφευτεί για δεύτερη φορά με γνωστή Αμερικανίδα ηθοποιό, την Σούζαν Γκλάσπελ (SusanGlaspell).
Επιστροφή στους Δελφούς
Τα όσα συνέβησαν κατά τη μακρά διαμονή της στους Δελφούς δεν είναι εύκολο να περιγραφτούν. Λέγεται ότι προκάλεσε τον έρωτα σε δεκάδες, εκατοντάδες νέους και αρραβωνιάστηκε έναν από αυτούς που ήταν τσοπάνης και κρεοπώλης.
Η Νίλα όμως δεν ήταν όμως γυναίκα που μπορούσε να περιοριστεί. Οι ασχολίες, τα ποιήματα, οι χοροί, οι ενδυμασίες της, προκάλεσαν το θυμό του σφοδρά ερωτευμένου νέου που έφτασε να την απειλεί με χρήση βίας καθώς ήθελε να είναι αποκλειστικά δική του. Αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τους Δελφούς και να επιστρέψει στην Αθήνα.
Το 1924 πέθανε ο πατέρας της Τζορτζ Κραμ Κουκ και για το αίτιο θανάτου του γράφτηκαν και ακούστηκαν πολλά. Λέγεται ότι πέθανε ύστερα από δάγκωμα του λυσσασμένου του σκυλιού στο πόδι. Άλλοι πάλι ισχυρίζονταν ότι οφειλόταν σε μόλυνση πληγής που του προκάλεσαν το τοπικά τσαρούχια που δεν ήθελε να απαρνηθεί και που πίεζε τον εαυτό του παρά το γεγονός ότι τα πόδια του δεν ήταν σκληραγωγημένα. Απευθύνθηκε σε κομπογιαννίτη καθώς αρνιόταν να πάει σε κανονικό ιατρό στην Αθήνα. Αποτέλεσμα της άρνησής του ήταν η μόλυνση, πυρετός και θάνατος.
Ο γάμος της με τον ποιητή Ν. Προεστόπουλο
Εκείνη την εποχή η Νίλα άρχισε να γράφει ποιήματα που δημοσίευε σε αμερικανικά περιοδικά. Διάβαζε πολύ λογοτεχνία και μελετούσε την ελληνική φιλολογία. Το 1927 η Νέλλα Κουκ παντρεύτηκε τον Αθηναίο διανοούμενο και ποιητή Νικόλαο Προεστόπουλο που κατάφερε να της αναδείξει τον καλύτερό της εαυτό.
Στρατεύθηκε στην ιδέα ανάδειξης των Δελφών και μαζί με το ζεύγος Σικελιανού, αφού πρώτα συμφιλιώθηκε από τον αποχωρισμό με τον γιο τους, εργάστηκαν από κοινού για την αναβίωση της Δελφικής Ιδέας, χορεύοντας μάλιστα στις εκδηλώσεις ντυμένη «Ωκεανίδα». Από το γάμο με τον Προεστόπουλο απέκτησε ένα αγόρι, τον Σείριο Προεστόπουλο.
Οι ανησυχίες της ήταν οι δαίμονές της
Σύντομα ένιωσε ότι η Ελλάδα δεν είχε κάτι άλλο να της προσφέρει. Οι ανησυχίες της δεν την άφηναν να ηρεμήσει. Επιθυμούσε τα μακρινά ταξίδια και η γνωριμία με εξωτικούς πολιτισμούς. Έδειχνε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τις περιοχές του Γάγγη, ένιωθε συμπάθεια προς τον ινδικό λαό και τον αγώνα του για ανεξαρτησία από τον βρετανικό λέοντα. Η Νίλα έφυγε από την Αθήνα την άνοιξη του 1931 έχοντας στο πλευρό τον γιο της Σείριο.
Η γνωριμία της με τον Γκάντι
Στις 27 Αυγούστου εκείνου του έτους έγραψε σε μια φίλη της από το Κασμίρ των Ινδιών, ότι γνώρισε την θεοσοφία και ότι η σκέψη και τα θαύματα έφταναν σε ένα μυθολογικό επίπεδο.
Άρχισε όπως έκανε και στην Ελλάδα να ντύνεται ινδικά, ακολουθούσε τη χορτοφαγία και τις διδαχές το Γκάντι. Οι Ινδοί ιερείς που την μαθαίνουν την αφήνουν κατ’ εξαίρεση να εισέρχεται στους ναούς του Σίβα. Της «αποκαλύπτουν» απόκρυφα κείμενα και την πείθουν ότι σε προηγούμενες ζωές της ήταν Ινδή. Την ονομάζουν Apsara χορεύτρια δηλαδή του ινδικού παραδείσου.
Η δράση της γίνεται γνωστή στον Γκάντι που επιδιώκει να γνωρίσει από κοντά αυτή την παράξενη Αμερικανίδα που έχει πλήρως μυηθεί στον Ινδουισμό και που έχει ενταχθεί στο κίνημα για την ανεξαρτησία της Ινδίας. Η Νίλα ζώντας ασκητικά βρέθηκε στο στενό κύκλο του Γκάντι που ανήκε μόνο η καθηγήτρια Αγγλικών του η Madelaine Slade.
Τα άρθρα που αφιερώνονται σε αυτήν πλέον στην Αγγλία, στην Αμερική και αλλού αν και κάνουν λόγο για μια κοπέλα κλασικής ελληνικής ομορφιάς που βρίσκεται δίπλα στον μεγάλο Ινδό ηγέτη, ουσιαστικά ψεύδονται!
Η όψη της Νέλλα είχε πλήρως μεταβληθεί. Δεν θύμιζε πλέον σε τίποτα την «Νεράιδα του Παρνασσού». Κυκλοφορούσε με ξυρισμένο το κεφάλι, ξυπόλητη, έχοντας το μισό σωματικό βάρος. Τότε ενεπλάκη σε τροχαίο ατύχημα εξαιτίας του οποίου νοσηλεύθηκε για έναν μήνα στην Καλκούτα. Για άγνωστους λόγους απελάθηκε από την Ινδία πίσω στην Αμερική. Φήμες ήθελαν τον κύκλο του Γκάντι να την απομακρύνει για να προστατεύει τον ηγέτη από την ελκυστική προσωπικότητά της.
Επιστροφή στην Ελλάδα
Όταν επέστρεψε στις Η.Π.Α. επιδόθηκε στη συγγραφή των ινδικών απομνημονευμάτων της με τίτλο «Ο δρόμος μου για την Ινδία». Αφού πέρασε μια περίοδο απομόνωσης, το 1939 διορίσθηκε ανταποκρίτριας της αμερικανικής εφημερίδας Liberty.
Επέλεξε για έδρα της την Ελλάδα που γνώριζε καλά. Έμεινε μέχρι την κατοχή της χώρας από τους Γερμανούς. Πρόλαβε να την εγκαταλείψει την τελευταία στιγμή, λίγο πριν συλληφθεί.
Σε όλες αυτές τις περιπέτειες βρισκόταν από κοντά και ο γιος της Σείριος Προεστόπουλος γνωστός και ως Σείριος Κουκ.
Στην Περσία!
Το 1941 κατέφυγε στην Τεχεράνη όπου μέχρι το 1947 εργάστηκε ως ακόλουθος της αμερικανικής πρεσβείας. Την περίοδο εκείνη ασπάστηκε το Ισλάμ και μετέφρασε το Κοράνι στα Αγγλικά με δικό της σχολιασμό.
Η κυβέρνηση του Ιράν τη χρησιμοποίησε στην λογοκρισία αγγλικών ταινιών, διορίζοντάς την στο υπουργείο Παιδείας. Βοήθησε στην οικοδόμηση του Ιρανικού θεάτρου, μπαλέτου και όπερας.
Την περίοδο 1954-1958 έδειξε και πάλι ενδιαφέρον για το Κασμίρ εκδίδοντας βιβλίο με μεταφρασμένα ποιήματα με τίτλο «Ο δρόμος του Κύκνου: Ποιήματα για το Κασμίρ».
Η Νέλλα έκανε μια τελευταία περιοδεία στην Ελλάδα με το γιο της το 1965. Πέθανε το 1982 σε ηλικία 74 ετών και ο τάφος της βρίσκεται όπως προανέφερα στους Δελφούς, δίπλα στον τάφο του πατέρα της, ποιητή Τζώρτζ Κραμ Κουκ.
Ένας λιτός τάφος, μια μαρμάρινη μόνο πλάκα ανάμεσα από δύο Κυπαρίσσια που φέρει χαραγμένο το όνομά της «Νέλλα Κραμ Κουκ».
Ενδεικτικές πηγές:
- Αρθρογραφία εποχής ελληνικού και ξένου ημερήσιου τύπου
- Εφημερίδα «Ακρόπολις» φ. 16 Μαΐου 1933 σελ. 1 & 2, φ. 17ης Μαΐου σελ. 1 & 2, φ. 18 Μαΐου σελ. 3, φ. 19 Μαΐου σελ. 1.
- Φωτογραφίες τάφων Νέλλας και πατέρα της από κοιμητήριο Δελφών καθώς και το σπίτι Σικελιανού ανήκουν στον συντάκτη του άρθρου.
- Nilla Cram Cook (1939), My Road to India, Lee Furman; 1st edition.
- Longden, Tom (2006-05-21). “Wanderer Cook Loved Adventure”. The Des Moines Register. p. 27. Retrieved 2020-09-18 – via Newspapers.com.
