Ο Πειραιάς στα σχέδια του James Skene

του Στέφανου Μίλεση

Ο James Skene (1775–1864), σκωτσέζικης καταγωγής, σπούδασε νομικά στη Γερμανία. Στο διάστημα μεταξύ 1802 και 1816 περιηγήθηκε την Ευρώπη, καταγράφοντας τις εμπειρίες του σε εκτενή ημερολόγια, τα οποία συνόδευε με σχέδια των τόπων που επισκεπτόταν. Αργότερα, συμμετείχε ενεργά στην πολιτιστική ζωή της πατρίδας του ως μέλος επιστημονικών και καλλιτεχνικών επιτροπών και αρθρογράφος σε φιλολογικά περιοδικά.

1840 στις ακτές της Μουνυχίας. Δεξιά διακρίνεται η νησίδα Σταλίδα και έναντι αυτής ο λόφος που θα οικοδομηθεί το μέγαρο του Κουμουνδούρου και αργότερα ο Ναυτικός Όμιλος Ελλάδος. Κάποιοι άνδρες με παραδοσιακές ενδυμασίες στέκονται σε αρχαία ερείπια. Απομεινάρια μιας άλλης εποχής επίσης εμφανίζει στο σχέδιό του ο Skene να υπάρχουν και πάνω αριστερά στο λόφο.

Το 1838, ο Skene ταξίδεψε στην Ελλάδα μαζί με τη μεγάλη του οικογένεια, παραμένοντας για περίπου επτά χρόνια. Η απόφαση για την εγκατάσταση αυτή συνδέθηκε αφενός με τον γάμο του γιου του Henry με Αθηναία της οικογένειας Ραγκαβή, αφετέρου με την ανάγκη αναζήτησης ευνοϊκότερου κλίματος για την υγεία μελών της οικογένειας. Μετά από ταξίδι διάρκειας ενός μηνός, μέσω Τεργέστης, Κέρκυρας και Πελοποννησιακών ακτών, εγκαταστάθηκαν τελικά στους Αμπελόκηπους σε οικία που οι ίδιοι έχτισαν. Εντάχθηκαν ενεργά στην αθηναϊκή κοινωνία, με επαφές στους διπλωματικούς και παλατιανούς κύκλους. Οι οικογενειακοί δεσμοί με την Ελλάδα ενισχύθηκαν περαιτέρω μέσω των γάμων των θυγατέρων του — της Kate με μέλος της οικογένειας Ραγκαβή και της Eliza με τον Σουηδό πρόξενο στην Αθήνα.

1840- Στην Πειραϊκή τα απομεινάρια του ταφικού μνημείου του Θεμιστοκλή. Στα αριστερά στο ύψωμα επί του οποίου χρόνια αργότερα θα οικοδομηθεί η Νέα Καλλίπολη διακρίνεται ο ιστός του Σηματογραφικού σταθμού που μέσω σημαιών που αναρτούσαν πάνω του έδιναν σήμα για την είσοδο και την έξοδο των πλοίων στο λιμάνι του Πειραιά. Ο ιστός αυτός καθώς αργότερα θα μοιάζει με Σταυρό θα δώσει τοπωνύμιο στην περιοχή “Θέση Σταυρός”. Βρίσκεται έναν δρόμο ψηλότερα από τη σημερινή Πλατεία Σερφιώτη. Οι κύβοι στη βάση του λόφου είναι οι λίθοι των Κονώνειων Τειχών που βρίσκονται διάσπαρτοι κατά μήκος της Ακτής. O Skene στη σημείωση της παράστασής του την πέτρινη αψίδα δεξιά του Σηματογραφικού Σταθμού τη σημειώνει ως “Ναό του Δία”.

Ο Skene αφιερώθηκε με ζήλο στη ζωγραφική και την καταγραφή των εντυπώσεών του. Περιηγήθηκε εκτενώς την οθωνική Ελλάδα και συνέταξε λεπτομερή ημερολόγια εμπλουτισμένα με περισσότερα από 500 σχέδια, πολλά από τα οποία αποτυπώνουν μνημεία και τοπία, κάποια εκ των οποίων σήμερα δεν σώζονται. Τα έργα του βρίσκονται κυρίως σε συλλογές στη Σκωτία (όπως η National Gallery και το Art Gallery του Aberdeen), στο British Museum, στο Bristol, καθώς και στην Ελλάδα – στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο, στο Μουσείο Μπενάκη, και στο Μουσείο της Πόλεως των Αθηνών. Το χειρόγραφο ημερολόγιό του, το οποίο φυλάσσεται στην Ακαδημία Αθηνών, περιλαμβάνει πολλά σχέδια με μολύβι. Από αυτό το ημερολόγιο παραθέτουμε όσα έχουν σχέση με τον Πειραιά.

Ο Skene στα σχέδιά του για τον Πειραιά εμφανίζει πάντοτε άνδρες να είναι οπλισμένοι, φέροντας παραδοσιακές ενδυμασίες και κάπες για το κρύο του Χειμώνα. Τα σχέδια του ημερολογίου του για τον Πειραιά απαθανατίζουν πάντοτε περιφερειακά τον Πειραιά όπως τον όρμο της Μουνυχίας, την Ηετιώνεια ακτή ή την Ακτή της Πειραϊκής αποφεύγοντας οποιαδήποτε καταγραφή της πόλης ή του λιμανιού της. Προφανώς τον ενδιέφεραν τα σχέδιά του να καταγράφουν τις αρχαιότητες που μέχρι τότε υπήρχαν.

1840 – Στην κορυφή του λόφου του Φαλήρου, έτσι αποκαλούσαν τότε το λόφο της Καστέλλας άνδρες οπλισμένοι στέκουν και παρατηρούν το λιμάνι του Πειραιά στο οποίο διακρίνονται ιστιοφόρα πλοία. Οι άνδρες στέκουν ανάμεσα σε αρχαία απομεινάρια. Η θέση στην οποία βρίσκονται, αντιστοιχεί στη σημερινή παιδική χαρά στον Προφήτη Ηλία

1840 – Ο Skene από την Ηετιώνεια ακτή, απαθανατίζει το εμπορικό λιμάνι του Πειραιά στην πλευρά που είναι ακόμα αναξιοποίητο (σημερινό Άγιο Διονύσιο). Δεσπόζει το Καστράκι

Σε κάποια σημείο των ακτών της Μουνυχίας (σημερινό Μικρολίμανο) κάποιοι οπλισμένοι άνδρες αναπαύονται στη βάση αρχαίων ερειπίων. Ο Skene έχει σημειώσει πως πρόκειται για αρχαία ταφικά μνημεία.

Πηγή σχεδίων: Ψηφιακό Αρχείο Ακαδημίας Αθηνών

Related Posts