Οδοιπορικό στις κατασκηνώσεις της Φιλικής Εταιρείας Νέων στο Πέραμα του 1936

του Στέφανου Μίλεση

Στο φωτογραφικό αφιέρωμα που παραθέτουμε εμφανίζεται η πλευρά του Περάματος που το έκανε γνωστό στις παλαιότερες εποχές. Τότε που ακόμα ήταν ένας πευκόφυτος τόπος παραθερισμού.

Το 1936 η Φιλική Εταιρεία Νέων επέλεξε το Πέραμα για παραθερισμό των εργαζόμενων ανηλίκων που φοιτούσαν στα σχολεία της. Για τα παιδιά που τα πρωινά εργάζονταν στα μηχανουργεία του λιμανιού και τα βράδια πήγαιναν στο νυκτερινό δημοτικό και γυμνάσιο που λειτουργούσε η Φιλική Εταιρεία Νέων.

Η ίδρυση της Φιλικής Εταιρείας Νέων έχει αφετηρία τον Οκτώβριο του 1932 όταν ο Γεώργιος Πειρουνάκης (ή και Πυρουνάκης) προχώρησε στην ίδρυσή της με έδρα τον Πειραιά.

Το 1933 ίδρυσε νυκτερινό μη αναγνωρισμένο σχολείο επιπέδου γυμνασίου. Την εποχή εκείνη τόσο στον Πειραιά αλλά και στην Αθήνα, δεν λειτουργούσε κανένα νυκτερινό γυμνάσιο, ούτε ιδιωτικό ακόμα! Ιδρυτές του πρώτου στην Ελλάδα νυκτερινού γυμνασίου φαίνονταν πως ήταν οι ιδρυτές της Φιλικής Εταιρείας Νέων δηλαδή οι Λαμπίρης, Πειρουνάκης, Χαροντάκης, Μαντής, Μαυρουδής, Δανιήλ και η Μυλωνοπούλου. Όμως σύντομα ξεχώρισε ο πυρήνας της ώθησης που ήταν ο Γεώργιος Πειρουνάκης που είχε αναλάβει και το μεγαλύτερο βάρος στη λειτουργία του νυκτερινού αυτού γυμνασίου.

Τη χρονιά 1933 – 34 το νυκτερινό γυμνάσιο λειτούργησε ελλείψει στέγης στον ιερό ναό του Αγίου Κωνσταντίνου Πειραιώς.

Το 1934 ήταν η χρονιά που ο Πειραϊκός Σύνδεσμος απέκτησε ιδιόκτητο μέγαρο. Μια από τις πρώτες αιτήσεις για στέγαση που δέχθηκε, ήταν την Φιλικής Εταιρείας Νέων που στερείτο χώρου. Το Μέγαρο του Πειραϊκού Συνδέσμου όμως χρησιμοποιείτο στο σύνολό του από τα δικά του τμήματα. Οι μόνες αίθουσες που απέμεναν ελεύθερες βρίσκονταν στο υπόγειο. Παρόλα αυτά η ανάγκη για στέγαση του του νυκτερινού γυμνασίου ήταν τόσο μεγάλη, ώστε η διάθεση έστω και αυτού του υπόγειου χώρου, έγινε αποδεκτή. Έτσι το νυκτερινό γυμνάσιο λειτούργησε εκείνη τη χρονιά στο υπόγειο. Τον Σεπτέμβριο του 1936 χορηγήθηκε στην Φιλική Εταιρεία Νέων Πειραιώς η επίσημη άδεια λειτουργίας νυκτερινού γυμνασίου ισότιμου προς τα ιδιωτικά.¹ Έτσι καθιερώθηκε λανθασμένα η άποψη ότι το νυκτερινό γυμνάσιο της Φιλικής Εταιρείας Νέων ιδρύθηκε το 1936. Απλώς τότε ήταν που λειτούργησε για πρώτη φορά νομίμως προς τις διατάξεις του υπουργείου Θρησκευμάτων και εθνικής παιδείας.

Το 1938 με άλλο διάταγμα² το νυκτερινό γυμνάσιο υπάχθηκε στη «Στέγη Φαλαγγίτου» παράρτημα Πειραιώς, της Εθνικής Οργάνωσης Νεολαίας (ΕΟΝ) λειτουργώντας εντός των γραφείων της ΕΟΝ Πειραιώς.

Υπό αυτό το καθεστώς διατηρήθηκε μέχρι τις 14 Μαΐου 1940 όπου η λειτουργία του μεταβιβάστηκε στον Δήμο Πειραιώς. Με την έκδοση του Α.Ν. 2543/1940 καθορίστηκε ότι σε κάθε ιδιωτικό γυμνάσιο, η λειτουργία του εποπτευόταν από μια επταμελής επιτροπή. Έκτοτε τέτοιες επιτροπές έμειναν να υφίστανται ως θεσμός διοίκησης όχι μόνο του συγκεκριμένου νυκτερινού γυμνασίου, αλλά και όλων των υπολοίπων.

Στα πλαίσια υλοποίησης του αναγκαστικού νόμου, η επταμελής επιτροπή που συγκροτήθηκε για το νυκτερινό γυμνάσιο της Φιλικής Εταιρείας Νέων, αποτελείτο από δύο υπαλλήλους του υπουργείου παιδείας, δύο μέλη του Πειραϊκού Συνδέσμου, από τον γυμνασιάρχη ως εισηγητή και από δύο εξέχοντα μέλη της πειραϊκής κοινωνίας που παρακολουθούσαν και έλεγχαν την ορθή λειτουργία του.

Ώρα για μπάνιο. Τα πεύκα του Περάματος στο βάθος καλύπτουν όλη την παραλιακή ζώνη

Ασκήσεις ναυαγοσωστικής και πρώτων βοηθειών

Έτσι όταν το 1941 εισέβαλαν οι Γερμανοί στην Ελλάδα και προκλήθηκε η διάλυση της ΕΟΝ, το νυκτερινό γυμνάσιο δεν επηρεάστηκε καθώς συνέχισε να λειτουργεί υπό την επταμελή επιτροπή. Την κατοχική περίοδο στεγάστηκε σε διάφορες αίθουσες (Α’ αρρένων, Α’ θηλέων, Ιωνίδειος, αίθουσα ιδιωτικού εκπαιδευτηρίου).

Από τις 21 Σεπτεμβρίου 1944 το νυκτερινό γυμνάσιο παραχωρήθηκε εξ ολοκλήρου στον Πειραϊκό Σύνδεσμο με απόφαση του υπουργείου Θρησκευμάτων και Εθνικής Παιδείας.³ Ο Πειραϊκός Σύνδεσμος αποδέχθηκε την παραχώρηση του γυμνασίου μη επιθυμώντας να στερηθεί η πόλη του Πειραιά το μοναδικό τότε Νυκτερινό Γυμνάσιο, με την προϋπόθεση όμως ότι το υπουργείο θα ενίσχυε τον Σύνδεσμο οικονομικώς για την ομαλή εκτέλεση του έργου.

Ασκήσεις ναυαγοσωστικής από τους νέους της κατασκήνωσης

Εγκαίνια κατασκήνωσης με τον απαραίτητο Αγιασμό

Τότε ήταν ένα από τέσσερα (4) πρώτα νυκτερινά γυμνάσια που ιδρύθηκαν στην Ελλάδα και το πρώτο στην πόλη του Πειραιά. Λειτουργούσε μέχρι τότε ως γυμνάσιο παροχής κλασικής κατεύθυνσης.

Το υπόστεγο της κατασκήνωσης δωρεά του Σκανδιναβικού Πρακτορείου

Το περίπτερο του Σκανδιναβικού πρακτορείου σε κόσμο

Μικρή αναφορά στο Πέραμα

Το Πέραμα μέχρι τα πρόσφατα σχετικώς χρόνια ήταν μια πευκόφυτη ακτή που πήγαιναν όλοι τα καλοκαίρια για παραθερισμό. Το 1928 κοινή απόφαση της Δημοτικής αρχής Πειραιά και της αυτόνομης αρχής του λιμένος ανάγκασε τα “καρνάγια” που μέχρι τότε λειτουργούσαν στον Πειραιά από το λιμάνι Αλών και στο μήκος της Ακτής Κονδύλη να μετεγκατασταθούν στο Πέραμα. Έτσι δημιουργήθηκαν οι πρώτοι οικιστές κατά μήκος των ακτών του. Ανάμεσά τους εγκαταστάθηκαν βεβαίως και πολλοί πρόσφυγες του ’22 αλλά και κόσμος της εργατικής τάξης που αναζητούσε στέγη σε έναν Πειραιά διαρκώς διογκούμενο. Όταν ο Πειραιάς διαιρέθηκε το 1934 σε διάφορους Δήμους και Κοινότητες, το Πέραμα ανακηρύχθηκε Κοινότητα. Μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του 1950 παρά την απότομη αύξηση δόμησης και μάλιστα αυθαίρετης, το Πέραμα διατηρούσε εκτάσεις πευκόφυτες, αμμουδιές όπου εξέδραμαν σχολεία ενώ τα καλοκαίρια λειτουργούσαν μέχρι και κατασκηνώσεις.

Όμως στις περιοχές όπου υπήρχε δόμηση (προς το βουνό) η κατάσταση ήταν τραγική. Οι διάφοροι οικιστές του Περάματος σήκωναν πρόχειρα σπίτια σε καταπατημένες εκτάσεις. Για αυτό και έμεινε να λέγεται πως το Πέραμα ήταν πόλη που οικοδομήθηκε νύχτα!... Διότι ανεγέρθηκε στα κρυφά… χωρίς μηχανικούς, χωρίς σχέδιο πόλεως που προέβλεπε δρόμους, πλατείες, κοινόχρηστους χώρους, χωρίς φως, ούτε νερό. Όπου πρόφταινε ο καθένας έκτιζε.

Το Πέραμα οικοδομήθηκε πάνω σε εκτάσεις που ανήκαν στην Μονή Παλαιάς Πεντέλης. Κάτοικοι του Περάματος ήταν ο φτωχόκοσμος που αναζητούσε καταφύγιο σωτηρίας. Η απελπισία ωθούσε τους ανθρώπους στο Πέραμα όπου έμεναν αρχικά στο ύπαιθρο, επέλεγαν μια κενή θέση στο βουνό και ύστερα με δικά τους μέσα, σκάβοντας ακόμα και με τα χέρια, έφτιαχναν μια καλύβα. Η κατασκευή έπρεπε να τελειώσει μέσα σε μια νύχτα! Αν το ξημέρωμα δεν έβρισκε το “σπίτι” έτοιμο με την οικογένεια να μένει μέσα, υπήρχε ο κίνδυνος επέμβασης της αστυνομίας και κατεδάφισης της ημιτελούς κατασκευής. Στο Πέραμα στεγάστηκε η φτώχεια που αναζητούσε αξιοπρέπεια, η πολύτεκνη οικογένεια που της αρκούσε μια σταλιά κάμαρα για να κοιμάται η φαμίλια.

Μέχρι τα τέλη του 1950 δεν γινόταν λόγος στο Πέραμα για παροχές ύδρευσης και ηλεκτρισμού. Οι οικιστές που στο μεταξύ είχαν φτάσει στον αριθμό τους 16 χιλιάδες, υδρεύονταν με βυτία (7-8 οχήματα) που μίσθωνε η Κοινότητα ύστερα από δημοπρασία. Οι κάτοικοι έσπευδαν να προμηθευτούν το νερό με τενεκέδες και κάθε τενεκές κόστιζε 40 λεπτά και δύο, τρία χρόνια αργότερα έφτασε να κοστίζει 300! Τα βυτία πήγαιναν μόνο κατά μήκος της ακτής και αδυνατούσαν λόγω έλλειψης δρόμων να φτάσουν στις ψηλές γειτονιές. Έτσι οι κάτοικοι πέραν της οικονομικής επιβάρυνσης για το νερό έπρεπε να κουβαλούν τους τενεκέδες μέχρι τα σπίτια τους πάνω στο βουνό.

Χρειάστηκε να συνεισφέρουν ποσά διάφορες εταιρείες που είχαν στο μεταξύ εγκατασταθεί στην περιφέρειά του όπως η ΣΕΛΛ (500 χιλιάδες δρχ), η “Αγγλοϊράνιαν Β.Ρ.” (200 χιλιάδες δρχ) και το Λοιμοκαθαρτήριο Ζώων (110 χιλιάδες δρχ) που βρισκόταν τότε στην περιοχή του Νέου Ικονίου αλλά δεν λειτουργούσε καθώς στερείτο νερού. Η κοινότητα Περάματος είχε συμμετάσχει στην κατασκευή δικτύου νερού με 500 χιλιάδες δρχ. Έτσι συγκεντρώθηκε ποσό που αναλογούσε στο άπλωμα του δικτύου νερού σε 1000 στρέμματα και ο κόσμος έπαψε να λέει το νερό νεράκι.

Παραπομπές:

1Υπ΄αριθ. 67710/1936 απόφαση υπουργείου Θρησκευμάτων και Εθνικής Παιδείας.
2Υπ΄ αριθ. 34716/14-5-1940 απόφαση υπουργείου Θρησκευμάτων και Εθνικής Παιδείας.
3Υπ΄ αριθ. 3433/25-8-1944 απόφαση του υπουργείου Θρησκευμάτων και Εθνικής Παιδείας και υπ΄ αριθ. 34367/ 21-9-1944 πράξη του Δήμου Πειραιώς περί παραχώρησης νυκτερινού γυμνασίου στον Πειραϊκό Σύνδεσμο.