του Στέφανου Μίλεση
Η οικογένειά του είχε καταγωγή από τον Αίνο της Θράκης αλλά μετοίκησε και εγκαταστάθηκε στο Γαλάτσι της Ρουμανίας όπου γεννήθηκε το 1875 ο Επαμεινώνδας.
Η οικογένεια και πάλι μετοίκησε όταν ο Επαμεινώνδας ήταν τριών ετών και ήρθε στην Αθήνα. Ο Επαμεινώνδας χάνει τον πατέρα του το 1879 την ίδια χρονιά που στην Ελλάδα σημειώνεται μεγάλη χρηματιστηριακή καταστροφή εξαιτίας της οποίας εκμηδενίζονται οι μετοχές του Λαυρίου στις οποίες είχε επενδύσει ο πατέρας του (Λαυριακά). Η οικονομικά εύπορη οικογένειά του κλονίζεται.
Δεκαέξι μόλις ετών ο Επαμεινώνδας αναγκάζεται να εργαστεί υπάλληλος στην Τράπεζα Βιομηχανικής Πίστεως καθώς η οικογένειά του στερείται άλλων πόρων. Αργότερα εγγράφεται στο Πανεπιστήμιο Αθηνών για να σπουδάσει νομικά.
Με την ολοκλήρωση των σπουδών του στην Αθήνα φεύγει να μεταπτυχιακά για την Γερμανία όπου, καθώς λέγεται, μένει εντυπωσιασμένος από τα τεχνολογικά και βιομηχανικά επιτεύγματα της χώρας και βάζει στόχο να δραστηριοποιηθεί επιχειρηματικά. Εκεί γνωρίζει τους Νικόλαο Κανελλόπουλο, Λύσανδρο Οικονομίδη οι οποίοι με τη σειρά τους τον φέρνουν σε επαφή και με τον Αλέξανδρο Ζαχαρίου.
Αυτοί οι τέσσερις θα αποτελέσουν τον Κύκλο της Ζυρίχης, για τον οποίο έχω αναφερθεί ειδικώς στο παρελθόν, και θα σταθούν οι ιδρυτές της βιομηχανίας στην Ελλάδα. Ό,τι κι αν κάνουν στο εξής θα πραγματώνεται εντός του κύκλου της Ζυρίχης με συνεργασίες που συνάπτουν μεταξύ τους. Αργότερα με τον Νικόλαο Κανελλόπουλο θα συνδεθεί εκτός από φιλία και με σχέση συγγένειας ενώ στον κύκλο συνεργασιών θα προστεθούν και ο Αριστόβουλος Ζάννος και ο Ανδρέας Χατζηκυριακός.
Το μοντέλο της παράκτιας βιομηχανίας
Το 1898 ο Επαμεινώνδας Χαρίλαος μαζί με τους Ν. Κανελλόπουλο και Λ. Οικονομίδη ιδρύουν το Σαπωνοποιείο και Ελαιουργείο στην Ελευσίνα. Η πρώτη αυτή βιομηχανική μονάδα που θα προκύψει από τη συνεργασία τους, φέρει τα χαρακτηριστικά που στο εξής θα ακολουθούν όλες οι βιομηχανικές μονάδες που θα προκύψουν από αυτόν τον κύκλο. Πρόκειται για μονάδα που οικοδομείται στην ακτή με προβλήτα μπροστά της ώστε να της παρέχει αυτονομία στην προμήθεια των πρώτων υλών και στην αποστολή των παρασκευαζόμενων αγαθών. Ελλείψει οδικού δικτύου στην Ελλάδα το μοντέλο ανάπτυξης βιομηχανίας στην ακτή θα λειτουργήσει θετικά για τον Πειραιά αφού δεκάδες βιομηχανίες θα ακολουθήσουν την παράκτια εγκατάσταση. Το μοντέλο της Ελευσίνας θα λειτουργήσει ως πρότυπο για την Εταιρεία Χημικών Προϊόντων (Λιπάσματα) στην Δραπετσώνα, για το εργοστάσιο Τσιμέντων ΑΓΕΤ ΗΡΑΚΛΗΣ και πλήθος άλλων εργοστασίων.
«Οινοποιητική και Οινοπνευματική Εταιρείαν Ε. Χαρίλαος και Σία»
Ο Επαμεινώνδας Χαρίλαος θα προχωρήσει στη συνέχεια στη συμμετοχή στην Εταιρεία Οίνων και Οινοπνευμάτων προκειμένου να εκμεταλλευτεί το εθνικό μας προϊόν που τότε ήταν η σταφίδα. Η διάθεση της παραγωγής σταφίδας αποτελούσε μόνιμο εθνικό πρόβλημα (σταφιδικό) καθώς οι εταιρείες που εμπλέκονταν είχαν προχωρήσει στην δημιουργία “καρτέλ” που έλεγχε τις τιμές της αγοράς θέτοντάς της τόσο χαμηλά που οι παραγωγοί οδηγούνταν σε απόγνωση.
Οι Συνοικισμοί Χαριλάου και Νέας Κοκκινιάς
Το 1919 δημιουργεί στην Μακεδονική πρωτεύουσα οικοδομική εταιρεία Θεσσαλονίκης που με κεφάλαιο 35 εκατομμυρίων δραχμών, χωρίς κρατική συμπαράσταση ή επιχορήγηση, προχωρεί στην οικοδόμηση 400 οικιών του Συνοικισμού Χαριλάου. Οι εκτάσεις που οικοδομείται ο Συνοικισμός ανήκαν σε συμμάχους των Ελλήνων κατά τον Α’ Π.Π. Γάλλους και Ιταλούς, ευρισκόμενες στα Ανατολικά της Θεσσαλονίκης.
Στα σπίτια του Συνοικισμού Χαριλάου, εγκαθίστανται πυροπαθείς από την πυρκαγιά της Θεσσαλονίκης του 1917 και Ρώσοι Λευκοί Εμιγκρέδες που είχαν καταφύγει στην Ελλάδα μετά την Οκτωβριανή Επανάσταση. Οι εκτάσεις του συνοικισμού “Χαριλάου” διέθεταν σχέδιο πόλεως (ρυμοτομία), ύδρευση, αποχέτευση και χώρους πρασίνου και γρήγορα έγιναν ανάρπαστοι. Εξάλλου η υποχρέωση αποπληρωμής τα δώδεκα έτη φάνηκε ιδιαιτέρως συμφέρουσα. Ο συνοικισμός γίνεται τόσο δημοφιλής που μέχρι σήμερα μια ολόκληρη περιοχή φέρει το όνομά του “Χαριλάου”. Ο Χαρίλαος Επαμεινώνδας προς τιμή της μητέρας του Πολυξένης Λαγουδάκη το 1924 ανήγειρε εντός του Συνοικισμού Ιερό Ναό με το όνομα ΟΣΙΑΣ ΞΕΝΗΣ.
Αυτό που δεν είναι ιδιαίτερα γνωστό είναι πως όταν αργότερα ακολούθησε η καταστροφή του 1922 τέθηκε επικεφαλής Ταμείο της Επιτροπής Αποκατάστασης Προσφύγων με αποστολή τη μόνιμη στέγασή τους. Στα πλαίσια των καθηκόντων του συμμετείχε ενεργά στην δημιουργία της Νέας Κοκκινιάς, Νέας Ιωνίας και Νέας Φιλαδέλφειας.
Όταν η Νέα Κοκκινιά δημιουργήθηκε όλοι οι δρόμοι της έλαβαν ονόματα που θύμιζαν τις χαμένες πατρίδες της Μ. Ασίας και του Πόντου, όπως Προύσσα, Καισάρεια, Λαοδίκεια, Μαγνησία, Ιωνία, Έφεσος, Κυδωνίαι, Μαινεμένη, Βιθυνία, Νικομήδεια, Αττάλεια, Ταρσός, Φρυγία. Εξαίρεση στις ονομασίες των δρόμων αποτελούσαν οι δύο κεντρικοί δρόμοι που η μεν πρώτη έφερε το όνομα του Επαμεινώνδα Χαρίλαου ενώ η δεύτερη κεντρική οδός έφερε το όνομα της Αμερικανίδος Φιλέλληνος Ιωσηφίνης Μοργκεντάου.
Να σημειωθεί και μια σύμπτωση; Πως και στη Νέα Κοκκινιά, όπως και στη Συνοικία Χαριλάου Θεσσαλονίκης, υφίσταται Ιερός Ναός Οσίας Ξένης για τον οποίο η ιστορία της εκκλησίας αναφέρει πως δημιουργήθηκε από πρόσφυγες από τα Μύλασα και την Πισιδία της Μικράς Ασίας. Το 1925 ήταν η μεγαλύτερη ενορία της Νέας Κοκκινιάς.
Ψυγεία Πειραιώς
Δικά του είναι και τα δύο ψυγεία – αποθήκες που δημιουργεί σε Πειραιά (A.E. Ψυγεία Πειραιώς) και Θεσσαλονίκη (A.E. Ψυγεία Θεσσαλονίκης) αντίστοιχα εκμεταλλευόμενος τα λιμάνια των δύο πόλεων. Συμμετέχει δε σε πλήθος άλλων επιχειρηματικών δραστηριοτήτων όπως στην Τράπεζα Βιομηχανίας, στην Ανώνυμη Εταιρεία Σιδηροδρόμων Μακεδονίας, στην Ανώνυμη Ελληνική Ασφαλιστική Εταιρεία “Πρώτη” κ.α.
Στο υπουργείο Επισιτισμού
Ο Επαμεινώνδας Χαρίλαος εκτός από τις επιχειρηματικές του δραστηριότητες ανέλαβε και κρατικές θέσεις. Συγκεκριμένα όταν η Ελλάδα βρέθηκε σε αποκλεισμό κατά την διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, ανέλαβε το νεοσύστατο Υπουργείο Επισιτισμού.
Πρωτοστάτησε στην ίδρυση Εμπορικών και Βιομηχανικών Επιμελητηρίων , υπήρξε ο πρώτος Πρόεδρος του Εμπορικού και Βιομηχανικού Επιμελητηρίου Αθήνας και ακολούθως της Ένωσης Επιμελητηρίων.
Η Σχολή Βιομηχανικών Σπουδών
Το 1938 ο Επαμεινώνδας Χαρίλαος συνέλαβε την ιδέα. Σε συνεργασία με τον Ανδρέα Χατζηκυριάκο έκαναν την ιδέα πράξη και ίδρυσαν τη σχολή με τον τίτλο “Σχολή Βιομηχανικών Σπουδών”. Σκοπός της ήταν η κατάρτιση στελεχών με εξειδίκευση στην Διοίκηση Επιχειρήσεων. Το 1958 μετετράπηκε με το ΝΔ 3876 κατέστη Ανώτατο πνευματικό ίδρυμα που λειτουργούσε ως ΝΠΙΔ με έδρα τον Πειραιά. Το 1966 με το ΝΔ 4578 κατέστη ισότιμη τις λοιπές πανεπιστημιακές σχολές. Σήμερα εξέλιξη του οράματος του Επαμεινώνδα Χαρίλαου είναι το Πανεπιστήμιο Πειραιά. Ο Χαρίλαος εξαρχής είχε ως προϋπόθεση τη λειτουργία αυτής της Σχολής στον Πειραιά καθώς είχε εκτιμήσει πως εκεί ή πέριξ αυτού, θα εδράζονταν όλες οι σημαντικές εμπορικές και βιομηχανικές μονάδες της χώρας.
Σήμερα στον Πειραιά ελάχιστοι γνωρίζουν πως ο Επαμεινώνδας Χαρίλαος είναι ο ιδρυτής του Πανεπιστημίου Πειραιά και ακόμη λιγότεροι πως ήταν ο πρόεδρος του ταμείου που χρηματοδότησε την οικοδόμηση της Νέας Κοκκινιάς. Ένας μόνο δρόμος έχει απομείνει στη Νίκαια που τον μνημονεύει σε αντίθεση με τη Συνοικία Χαριλάου Θεσσαλονίκης που μέχρι σήμερα φέρει το όνομά του.
Στις 23 Νοεμβρίου 1947 ο Επαμεινώνδας Χαρίλαος πεθαίνει αφήνοντας πίσω του σπουδαίο έργο σε πολλές περιοχές της Ελλάδας μεταξύ των οποίων και ο Πειραιάς.
Διαβάστε επίσης:
Ο Συνοικισμός της Νέας Κοκκινιάς. Το ξεκίνημα (νυν Δήμος Νίκαιας)
Τα Χρωματουργεία Πειραιώς (ΧΡΩΠΕΙ)
ΑΓΓΕΙΟΠΛΑΣΤΙΚΗ ΕΤΑΙΡΙΑ “ΚΕΡΑΜΕΙΚΟΣ” ΣΤΟ ΝΕΟ ΦΑΛΗΡΟ
Στην έρημη πολιτεία των «Λιπασμάτων» και στο «Γυαλάδικο»
ΤΟ “ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΧΗΜΕΙΑΣ ΚΑΙ ΓΕΩΡΓΙΑΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΚΑΝΕΛΛΟΠΟΥΛΟΣ” ΣΤΗΝ ΔΡΑΠΕΤΣΩΝΑ
